Daha önce haberini yapmıştık Adana/Pozantı’da ofiyolitlerde mikro elmas ve mozanitler bulunmuştu bu sefer yine Türkiye’nin batısından benzeri haberi aldık.

Bu haber ile ilgili link altta verilmiştir.Yazının okunup anlaşılması açısından sadeleştirmesi de aşağıdadır.(Not:Yazıda bilindiği varsayılarak yazılmayan bilgilerde açıklanarak yazılmıştır.)

KÖYCEĞİZ OFİYOLİTLERİNİN (GB  TÜRKİYE)OLUŞUMU VE YÜKSEK BASINÇ EVRİMİ: PODİFORM KROMOTİTLERİN MİNERALOJİK VE JEOKİMYASAL ÖZELLİKLERİ (orjinal başlık)

Türkiye’de krom yatakları dünyada var olan iki önemli çeşitten biri olan “podiform” biçimindedir.Bu podiform krom yatakları oluşum itibari ile çok derinlik içinde olduğundan bazı önemli minerallerinde taşıyıcısı olabilmektedir.Köyceğiz deki krom yatakları da içerdiği kapanımlar incelenerek burada bulunan ofiyolitler hakkında önemli bilgiler vermiştir.

Dünyada çıkarılarak işletilen iki çeşit krom yatağı vardır biri tabakalı tip diğeri ise podiform tipidir.Türkiye’de podiform yataklar bulunur.Bu tip yataklarda birkaç kg dan birkaç milyon metrik tona kadar ölçeklerde bulunabilir,yaygın olarak bu kromitler MOHO ~500 m altında ki manto perdoditleri ile alakalıdır.

Elmastan bile parlak olması ile bilinen Mozanit taşı

Alp Dağları ile Himalaya uzantısında ki Doğu sektörüne düşen kesimde son yıllarda yapılan araştırmalar kromotitlerde ultra yüksek basınç (UHP) koşullarını işaret eden mikro elmas kapanımları tanımlanmıştır.

Ofiyoltit kromotit oluşumu beklenen derinliği MOHO nun 8 ila 30 km altında olarak değişmektedir.Ayrıca Cr-spinel de yüksek oranda indirgenmiş mineraller (örnek:mozanit SİC ,Qingsongite,Fe-Si ve Fe-C fazları) ve iğnemsi diyopsit ve de enstatit kapanımları farklı yapılarda ki birkaç ofiyolit kesitte rapor edilmiştir.Cr-spinelde bulunan bu kapanımlar bu mineraller bize 12.5 GPa ve 1.400-1.500 den büyük PT koşullarını (sıcaklık ve basınç anlamında) ve bu değerlerin karşılığı 380 km derinliği işaret eder.

Bu kromotitlerde ki kapanımlar “olivin,ortopiroksen,klinopiroksen ve sülfür kapanımları içerir bunlar genellikle yuvarlakça ve küre biçimindedir.Az miktarda ise iğne biçiminde silikat kapanımlarıda bulunur.

Raman spektroskopisi ile elde edilen bilgiler bu kazanımların “diyopsit” bileşimine sahip olduğunu göstermektedir.

Bazı manganezkromitlerinde ise gözlenen “mozanit (SİC)” ve mikro “elmas” lar tesbit edilmiştir.Bu oluşumlar ancak ultra yüksek basınç ve süper indirgenme koşullarında oluşmuş olabilir.

Köyceğiz kromotitleri ayrıca değişken olmakla birlikte PGE (platin grubu elementler) ile ayırt edici özelliğe sahiptir.

Bütün bu özellikler ve diğerleri (Os-izotopları incelemesi vb.) birlikte değerlendirildiğinde Köyceğiz kromotitlerinin jeokimyasal ve izotopik özellikleri bize üst üste binen derin manto süreçlerinin olduğunu göstermektedir.

AÇIKLAMASI :

Yukarıda yazılanların hepsi dikkate alındığında ; bazı ofiyolitik kromotitlerin evrim tarihinin bir parçası olarak Mantoya Geçiş Zonu (MTZ) kökenli olarak önerilmiştir.

Başka bir alternatif olarak da ofiyolitlerin teknotik yerleşimleri sırasında veya sonrasında Süper İndirgenmiş Koşullarda “serpantinleşmesi”sırasında elmas ve mozanit oluşumu öne sürülmektedir.(Schimid-2014; Golubkova -2016; Pujol-Sola -2018 vb.)

Ofiyolitik kromotitlerde ki olağandışı kapanımların kökü hakkında devam heden tartışmalara bu yapılan çalışma Türkiye’nin batısında ki Köyceğiz kromotitlerde ki klinopiroksen lamelleri ve UHP ile SUR mineral kapanımlarını sunarak katkıda bulunmaktadır.

Yeni elde edilen veriler ışığında ofiyolotik kromotitlerinin doğuşu ve Neo-Tetis Okyanus altı litosferik evrimi hakkında ek bilgi vermektedir.

GeçPaleozoik - erken Senozoyik döneminde bir dizi kıta parçası GONDWANA ana kıtasından ayrılarak kuzey doğuya hareket etti ve Tetis Okyanusunun kapanmasına yol açtı.Bu durum son yıllarda kapsamlı olarak incelendi. Köyceğiz ofiyoliti yaklaşık olarak 600 km karelik bir alanı kapsar.LİKYA napları ile birlikte birkaç ultramafik masifden biri olduğu kabul edilir.Köyceğiz ofiyolitleri serpantileşmiş harzburgiçler,minör lerzolitler,dünitler ve bunların bağlı olduğu kromotitlerden oluşmaktadır.Bu bölge bir dizi bindirme nedeni ile karmakarışıktır.

Netice olarak Türkiye jeolojisi ile ilgili yeni bilgiler ortaya çıkmıştır.

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169136822002207

Metin Uysal

BAZI ÖNEMLİ TERİMLERİN AÇIKLAMASI:

MOHO: Bir jeolojik kısaltmadır.Sırp bilim insanının adından ismini alır.Yer kabuğu ile manto arasında bulunur.Okyanuslarda daha az derinde iken kıtalarda daha derinde bulunur.

QUİNGSONGİTE: Kübik bor nitrör.Sertlik 9-10 ö.ağırlık:3.64 çok ender bir mineral.İnsan yapımı olanı Borazon adını alır.

ENSTATİT: Mağnezyum silikattir.Sertlik 5-6 (Mg2Si2O6)

DİYOPSİT: Piroksen grubundan mineral CaMgSi2O 6 sertlik 5,5-6.5

PODİFORM KROM YATAKLARI: Bu yataklarda cevher kese,yüksük ve mercek biçiminde bulunduğu için bu ismi alırlar.

OLİVİN: Büyük bir mineral grubunun ortak adıdır adını zeytin gibi renkte olmasından alır pek çok alt grup minerali bulunur.

MOZANİT: Bulan kişinin adını almıştır sertlik 9.5 ö.ağırlık 3.2-3.22 Kimberit ile alakalıdır meteor dışında Türkiye’de bulunmuştur.SİC(silisyum karbür)

OFİYOLİT: Bu terim okyanus tabanının kıtasal çarpışma sonucunda ortaya çıkmasına denir genellikle serpantinlerle birlikte bulunur.Alp ve Himalaya dağlarının oluşum süreçlerinin açıklanmasında önemli bir kavramdır.

KROM: spinel grubunun parçasıdır,önemli bir metaldir çeşitli önemli alaşımları bulunur Silah ve havacılıkta da çok önemlidir Türkiye dünyada önemli üreticilerden biridir.

MANTO: Dünyanın en dışındaki yer kabuğundan sonraki bölümüdür.

KAPANIM: Jeolojide “inklüzyon”denir kapanım türkçesidir.Bir mineral oluşurken içinde kalan element veya minerallere bu ad verilir.

TETİS OKYANUSU: Paleozoik-Mezozoik-erken Tersiyer zamanlarında Batıdan doğuya doğru uzanan bir okyanustur şimdiki Avrupa’nın önemli kısmı Türkiye’nin neredeyse tamamı ve Afrika’nın bir kısmını kaplıyordu.

LİTOSFER: Dünyanın Kaya ile kaplı kısmı için bu ad kullanılır.

GONDWANA :Prekambriyen döneminde var olan devasa kıtadır.Şimdiki Afrika,Avusturalya,Antartika,Güney Amerika,Madagaskar,Hindistan dan oluşmuştur.Aynı dönemde kuzeyde Lavrasya bulunuyordu.

LİKYA NAPLARI: Güney batı Anadolu da bulunur birçok alt naldan meydana gelir.Jeolojide “nap”orjinal yerinden taşınmış büyük kütle demektir.

DÜNİT:Ultramafik kayaçlardandır içinde yüksek miktarda olivin bulunur

HARZBURGİÇ KAYAÇ:Ultramafik kayaç çeşidi fakat olivin ve enstatit bakımından zengin bir perdottur.Genelde ofiyolitlerde bulunur.

ELMAS: Doğadaki en sert mineraldir.Yapısında tek element olan tek mineraldir.Asitlerden etkilenmez,ergime sıcaklığı en yüksek doğal maddedir.Kırışma indisi çok yüksektir.Değerli taş  olarak da kullanılır.