İSVEÇ’TE LAHANA DOLMASI GÜNÜ KUTLAMASI

“Lahana dolması” deyip geçmeyin; İsveç’te her yıl “Lahana Dolması Günü” kutlanıyor.

Neden mi? Anlatayım.

Çevrenizde “IKEA’ya gittik İsveç köftesi, lahana dolması yedik. Bi güzeldi, bi güzeldi, bayıldık, bayıldık” diyenleri duyarsanız hiç şaşırmayın. İsveç’te bu yemeklerin geçmişi 1700’lü yıllara uzanıyor. Ünlü kralları Demirbaş Şarl Türkiye’de beş yıl üç ay mülteci olarak kaldı. Dönerken bu yemeklerin tarifini de götürdü. İsveçliler de pek beğendiler. Bu yemekler İsveçlilerin ulusal yemekleri haline geldi.

İsveçlilerin Köttbullar’ı (yuvarlak köfte) bizim İzmir köftenin daha küçük, yuvarlak ve koyu kahverengi sosla hazırlanmış şekli. Yanında kaynamış patates ya da püresi ve yaban mersini reçeli (lingonsylt) ile servis ediliyor. İsveçliler lahana dolmasına “kåldolmar” diyorlar. Kål: Lahana; Dolmar: Dolmalar... Aynı bizimki gibi sarılıyor ama içine domuz kıyması kullanıyorlar. Bu yemek de patates ve yaban mersini reçeli ile servis ediliyor. Biraz da maydanoz, hıyar, karnabahar domates vb ile de süslüyorlar.

2010 yılından bu yana her yıl 30 Kasım, Demirbaş Şarl’ın Ölüm Yıldönümü, tüm İsveç’te “Lahana Dolması Günü” olarak kutlanıyor.

Ünlü İsveç Kralı Demirbaş Şarl (12. Karl) 30 Kasım 1718’de Norveç ile savaşırken başına isabet eden bir kurşunla sadece 36 yaşındayken öldü.

Eskiden İsveçli ırkçılar 30 kasımlarda gösteriler yaparlardı. Yabancılara karşı sloganlar atarlar, etrafı kırar dökerlerdi. Yabancılar da bunlara tepki gösterirlerdi. Bir kadın gösterdiği bir tepkiyle ırkçılara karşı mücadele edenlerin sembolü oldu. Yeni Nazi ırkçı göstericilerden birinin kafasına çantasını çakan kadın dünyanın her yerinde tanındı. O anı ölümsüzleştiren fotoğraf yılın fotoğrafı oldu. Kadının heykelini diktiler.

Irkçılığa ve ırkçılara karşı mücadele edenler bugünün “Lahana Dolması” günü olması fikrini ortaya attılar. Şair Lasse Fabel ve Tarihçi Peter Hellström’ün girişimiyle 30 Kasım 2010 tarihinde ilk kez “Lahana Dolması Günü” kutlandı. Etkinlik çok tutuldu. Artık İsveç’in her yerinde okullarda, derneklerde, kurum ve kuruluşlarda, parklarda meydanlarda, lokantalarda lahana dolması günü kutlanıyor. Yerli yabancı el ele, kol kola, omuz omuza eğleniyorlar. Lokantalarda o gün bol bol lahana dolması ve İsveç köftesi yeniyor.

Kuşkusuz bugün Türkler ve Türk İsveç ilişkileri açısından daha anlamlı.

Demirbaş Şarl (12. Karl), Rus çarı Akıllı Petro’ya (Bizimkiler “Deli” diyorlar) 1709’da Poltava Muharebesi’nde yenildi. Askerleri öldürüldü, açlıktan, soğuktan öldü, esir alındı, satıldı. Kendisi yaralı olarak Ukrayna Kazakları Atamanı Mezapa ve bin küsur askeriyle birlikte Osmanlı’ya iltica etti. Beş yıl üç ay bir krala yaraşır şekilde ağırlandı. Osmanlı, Mülteci İsveç Kralı’na devlet bütçesinden dünyanın parasını harcadığı gibi o zamanın İsveç bütçesinin üç katı kadar da borç verdi. Kral ayrıca esnaflardan, zenginlerden, tefecilerden de borç aldı. Gitmek bilmediği için ve ona harcanan paralar devletin demirbaş bütçesinden ödendiği için ona “Demirbaş” dediler.

İsveç’in 12. Karl’ını (Demirbaş’ı) bizim Padişah 2. Abdülhamid’ Han’a benzetirim. Ülkesine en fazla toprak kaybettiren, ülkeyi, milleti sefalete sürükleyen kraldır. Gene de çok seveni vardır. Hakkında en çok kitap yazılan kraldır. Demirbaş Şarl hikayeleri bitmez, dizi film olur. Biz de zaman zaman yazacağız kuşkusuz.

Derinlemesine öğrenmek isteyenlere Nimet Akdes Kurat ve Ahmet Refik Altınay’ın konuya ilişkin kitaplarını salık veririm. Ahmet Refik’in Demirbaş Şarl hakkında yaptığı çalışmalar İsveç’te de takdirle karşılanmış, kendisine “Kraliyet Vasa Şövalye Nişanı” verilmiştir. Karolinska Bilim Derneği kitabını çevirmiş ve 10.000 Frankla ödüllendirmiştir. İsveç’te Uppsala Üniversitesi’nde dersler de vermiş olan ünlü tarihçimiz Nimet Akdes Kurat ve üç ciltlik Demirbaş kitabı ile Prut Savaşı kitabı İsveçli tarihçilerin büyük saygı ve takdirini kazanmıştır.

Biz, “Devamı gelecek sayıda” deyip, bu yazımızı çocuk kitapları ve şarkıları yazarı Lennart Hellsing’in Demirbaş Şarl ve getirdiği yemekler hakkında yazdığı şu çocuk şarkısıyla bitirelim: