Elbet hepimiz manen İzmirliyiz ama duyurum İzmir’de oturanlara: “1875 Kara Sinan’a Merhaba Karikatür Sergisi”ni gezebilmeniz için 31 Ekim 2021 Pazar gününe kadar zamanınız var. Kültürpark İzmir Sanat Galerisinde bir tarih ve mizah yolculuğu yapabilirsiniz. 150 yıla önceki İzmir sosyal toplumsal yaşantısını, temelde nelerin değişip değişmediğini kıyaslayabilirsiniz. Bütün etnik unsurlarla birlikte İzmirlinin nasıl yaşadığına projektör tutabilirsiniz.

Değerli bilim adamı Efdal Sevinçli’nin verdiği bilgiye göre, “Grigorios Karydis aslında papaz olan bir gazeteci, 1850’den sonra Yunanistan’daki isyandan kaçıp İzmir’e gelmiş. İzmir’de Rumca İzmir Gazetesi’ni; daha sonra Yeni İzmir Gazetesi’ni, 1877’de Türkçe İzmir Gazetesi’ni çıkarmış. İzmir basın tarihine damga vuranlardan olmuş.

Gülmece (mizah) türünde Rumca Velos (ok) gazetesinden sonra İzmir’de aynı türde ilk Türkçe mizah dergisi “Kara Sinan” Grigorios Karydis/Karidi Efendi tarafından 3 Haziran 1875’da yayımlanmıştı. Bu gülmece ve karikatür dergisi 'Kara Sinan' kuşkusuz, İzmir’in basın ve karikatür tarihi açısından önemli bir yayındı.

Kara Sinan’ın ilk sayısında çıkış amacı imzasız bir yazıda anlatılıyordu. Efdal Sevinçli hocamızın ağır ağdalı Osmanlıcadan günümüzün Türkçesine çevirisiyle şöyle anlatılmıştı:

“…İnsanoğlunun doğası gereği yeniliklere yöneldiğini bildiğimizden gazetenin temel amacıyla özel faydalarından sürekli yararlanırken tek bir yola (gazeteye) bağlanmak istemeyip ara sıra hayal kağıtlarına eserlerindeki latifelerin sanatlı sözlerinin yazımı ile gülmeceli öykülerin havalarını aradıklarından İstanbul’da çıkarılmakta olan eğlence gazetelerine bu istekte ortaklık ve taşra gazeteciliğinde yarış sağlamak hevesiyle, İzmir’de de Kara Sinan adıyla böyle bir gazete yayımlamaya giriştik"

Bu dönem karikatürlerinin büyük bölümünde imza bulunmuyor. Kara Sinan Dergisi arka arkaya birkaç kez kapatılmış. Mart 1876’da tamamen yayımına son verilmiş.

İzmir Basın tarihine ve tiyatroya ilişkin çok değerli eserler ortaya koyan Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Tiyatro Bölümü Emekli Öğretim Üyesi Efdal Sevinçli, Kara Sinan Dergisinden derlediği 34 karikatürü sergi haline getirdi. İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Dairesi Başkanlığı destek verdi.

6 Eylül 2021 Pazartesi günü, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer, 90. İzmir Enternasyonal Fuarı kültür etkinlikleri kapsamında "Kara Sinan'a Merhaba Karikatür Sergisi"nin açılışını, Kültürpark İzmir Sanat'ta yaptı.

Sergi 31 Ekim tarihine kadar açık kalacak ve 10.00 ile 18.00 saatleri arasında gezilebilecek.

Önümüzdeki günlerde Efdal Sevinçli yine İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin katkısıyla 'İzmirli Karikatürler' adıyla bir sergi daha açmayı planlıyor. Bu projede 1875-1928 arası İzmir'de bulunan bütün mizah dergilerinde yer alan karikatürler toplanacak ve sergiden sonra kitap haline getirilecek.

Yazımızın sonunda sergide yer alan karikatürlerden üç örnek ekledim.

1875 Kara Sinan’a Merhaba Karikatür Sergisi nedeniyle Hazırlanan albüm kitaptan aktardığım bilgiye göre, yirmi yedinci karikatür, hayvanlar dünyasında düzenlenen bir karnavalı yansıtıyor. İnsanlara özenen, benzemek isteyen, deveden gergedana, köpekten kediye, eşekten kurda, hayvanlar, insanların giysilerini giyerek baloya katılıyorlar. Ancak sonuçta kendi dünyalarına dönmeye karar verirler. Karikatürün altındaki yazı şöyle:

“-Ey karnaval arkadaşlar(ı) insan olmak gücçedir. Tabiatın meyl ettiği kıyafete girelim!"

Yirmi dördüncü karikatür, Velos gazetesinden alınmış. Çalışan baba ile annenin yanında onları izleyen, giyimleri kuşamları modaya uygun çocukları görülüyor. Karikatürün altyazısı, gerçeği, politik terimlerle saptayan, alaysı bir anlatımla aktarıyor: Çalışanlar ve yiyiciler.

"Hepsi aynı aile. Sağ ve sol cenahlar demokrat orta ise aristokrat."

Bu metin Kara Sinan'da daha somut bir dille bize uyarlanmış. Evi geçindirmek için uğraş veren, çırpınan baba ile annenin yanında onlara destek olmayı düşünmeyen, gösteriş modasına uymuş, asalak yaşamayı bir değer sayan dönemin gençlerini anlatıyor ... Gençlik, moda, tembellik ve çalışmak ... insanoğlunun bitmeyen yakınması ... Günümüzde de sürüyor:

"Babaları kundura diker, anaları ise çamaşır yıkar. Modamsı evlatlar gözlükle bakar. Parasızlık dersen paçadan akar,

İşte böylelerinin açlıktan nefesi kokar.”

Bir başka karikatür dokuzuncu sırada yer almış:

Püsküllü, yandan kordelalı fesleriyle, kavuklarıyla, İzmirli Rum, Ermeni, Türk kökenli, giyimleriyle kuşamlarıyla tam birer Osmanlı olan arkadaşlar, bir şarap mahzeninde ya da yeraltı meyhanesinde, sadece şarap içerek eğlenmektedir. Diğer tarafta onları eğlendiren, biri buzuki, diğeri keman çalan iki müzisyeni görüyoruz. Konuşma örgüsünde, üç kafadar, kendi aralarında, "bin de bir bir de bir" diye şakalaşırlarken, ortamdan sıkıldıkları anlaşılan müzisyenler de bir an önce paralarını alıp gitmek istediklerini, rebetiko müziğin "aman aman" nakaratıyla belirtirler:

«- Ah söyle ulan söyle, bin de bir bir de bir.

- Bekletmeyin bizi hani paralar aman aman."