Geçenlerde kuzenim Mualla Tulumcu Ahmet Türk’ten naklen “İnsanlık“ başlığı altında bir paylaşımda bulunmuştu. Yazının sahibi “Senaca” adılı bir düşünür olarak gösteriliyordu. Tam adıyla “Lucius Annaeus Seneca”. Yalnız düşünür değil, tragedya, oyun, tiyatro, diyalog, şair, felsefe yazarı ve politikacı. Milattan önce 4 yılında İspanya Kordoba’da doğmuş, Milat’tan sonra 65 yılında Roma’da ölmüş.

Seneca hakkında benim de yararlandığım iki geniş kaynak gösterebilirim: “Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, Anadolu Yayıncılık, Cilt: 9 Fasikül: 89. İstanbul – 1985”, “Seneca, Naturales Quaestiones: http://naturalesquaestiones.blogspot.com /8 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlenmiş. Önce çok kısa olarak Seneca felsefesine ip ucu olabilecek özet bilgi vereceğim. Sonra sözünü ettiğim alıntı yazıyı aktaracağım. Daha sonra da eserlerinin adlarını ve Türkiye’de basılmış kitaplarını yazacağım. Çünkü Yesevi’den. Mevlana’dan, Yunus’tan ve daha pek çoklarından en az bin yıl önce yaşamış önemsenecek bir kişilik.

Felsefenin mantık, ahlak ve fizik olmak üzere üçe ayrılması gereğini savunan Seneca, genellikle yaşamı kuramsal görüşlere değil yönlendirici bir yönteme bağlar. Mantığı da usa dayalı bir felsefe olarak niteler. Ona göre filozofun görevi insanları yetiştirmek, eğitmektir. Seneca'ya göre tin, kimi bilgelerin sandıkları gibi tinsel ve soyut bir varlık değil çok ince öğelerden kurulmuş bir nesnedir. İnsanda tanrısal bir töz vardır, ölen onun görüntüsüdür. Bu nedenle insan, yaşama ara veren, başka bir varlık ortamına geçiş olan ölüm karşısında sarsılmamalıdır. Gövdenin dağılması tinin ölümsüz kaynağına dönerek yaşamını sürdürmesini sağlar.

Seneca'ya göre, ahlak soyut bir bilgi dalı değil yaşamın içindedir, insan davranışlarının, eylemlerinin kaynağıdır. Kişiye nasıl davranacağını, ne gibi bir yöntem benimseyeceğini gösteren doğadır, bu nedenle ahlaklı yaşamak doğayı izlemektir (naturam sequi). Bunu da ancak erdemle donatılmış bilge kişi başarabilir. Bilgenin erdemi, özgür istencidir.

Gelelim sözünü ettiğim alıntıya:

(Hatay müzesindeki bir lahitten alınmış. Seneca" isimli bir düşünüre ait.)”

“Para iIe satın aIınan sadakat, daha fazIa para iIe de satıIır.

Başlayan her şey biter.

Büyük bir servet, büyük bir köIeIiktir.

Ölüm, bazen ceza, bazen bir armağan, çoğu zaman da bir Iütuftur.

Yeryüzünde gün ışığına Iayık olmayan nice insanılar vardır ama, güneş her gün yeniden doğar.

Hayatı komedi sananlar, son espriyi iyi düşünsünler!

Yaşıyorsak, hâlâ umut var demektir.

Aza sahip oIan değil, çok isteyen fakirdir.

Hayatı kaybetmekten daha acı bir şey vardır, yaşamın anlamını kaybetmek.

Unutmazsan senin, affetmezsen onun canı acıyacaktır. Unutma, affetmek ve unutmak sadece iyi insanların intikamıdır.

Ey hayat, senin bu kadar önemli tutulman ölüm sayesindedir.

Unutma ki, birlikte olduğun insanın geçmişini kurcalamak, onunla kurmayı düşündüğün geIeceği yok etmekten başka bir şeye yaramaz.

İnsanları tanımak için onları sınamaktan korkmayın; çünkü kaybedilmesi gerekenler, en önce kaybediImeIidirIer.

Genciğinde bilgi ağacını dikmeyen, yaşlılığında rahatlayacağı bir göIge buIamaz.

*Hafif acıIar konuşabilir ama, derin acılar dilsizdir.

Ölüm her şeyi eşit kılar.

Seneca’nın eserleri arasında şunları sayabiliriz:

Tragedyaları: Hercules Furens (Çıldıran Hercules), Medea, Troiades (Troyalı Kadınlar), Phaedra Agamemnon,Oedipus, Hercules Oeta’da, Phoenissae (Fenikeli Kadınlar), Thyestes Octavia,

Diyalogları: Marciam de Consolatione (Marcia’ya Teselli), Ad Helviam Matrem de Consolatione (Annem Helvia’ya Teselli), Ad Polybium de Consolatione (Polybius’a Teselli).

Oyunları: Tragödische Schriften.

Tiyatro yapıtları[:Troades (Troyalılar), Medea (Medea), Thyestes (Thyesces), Oedipus (Oedipus), Apocolocyntosis sive Ludus de Morte Claudii (İmparator Claudius'un Kabaklaşması),.

Felsefe: Naturales Quaestiones (Doğa İncelemeleri), De Clemcntia (Acıma Üstüne), De Beneficiis (İyilikler Üstüne),Dıaloglar (12 cilt),Epistulae Morales ad Lucilium (Luçullus'a Ahlak Mektupları).

Öğretiler: Providentia (Tanrısal Öngörü), De Constantia Sapientis (Bilgenin Sarsılmazlığı) De Ira (Öfke), De Vita Beata (Mutlu Yaşam) De Otio (Boş Zaman), De Clementia (Hoşgörü), De Beneficiis (İyilikler) , Naturales Quaestiones (Doğa Sorunları)

Mektup ve şiiir: Lucius’a Mektuplar Divi Claudii Apocolyntosis

Türkçeye çevrilen kitapları : Ahlaki Mektuplar, Epistulae Morales; Çevirmen Türkan Uzel Türk Tarih Kurumu, 1992 /Ruh Dinginliği Üzerine. Çevirmen; Bedia Demiriş. ISBN 975-08-0097-4 / Medea (Latince - Türkçe). Çevirmen; Çiğdem Dürüşken Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Mart 2007 /Troialı Kadınlar (Latince - Türkçe). Çevirmen; Çiğdem Dürüşken Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009 / Tanrısal Öngörü (Latince - Türkçe). Çevirmen; Çiğdem / Dürüşken. ISBN 975-997-112-7. Kabalcı Yayınevi 1997-2007 ilgenin Sarsılmazlığı (Latince-Türkçe) Çevirmen; Elif Burcu Özkan, Doğu-Batı Yayınları, 2017 /Mutlu Yaşam Üzerine ~ Yaşamın Kısalığı Üzerine (Latince-Türkçe) Çevirmen;C.Cengiz Çevik Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.