Değerli arkadaşlar serinin sekizinci bölümü ile devam ediyoruz.

K A  L  S E D  O  N:

Gizli kristalli kuvarslar içinde en tanınmışı olanıdır aslında kapsamı çok geniş ancak bazı nedenler ile kendisinin alt çeşidi olan taşlar ayrı adlandırılıp başka bir çeşit gibi piyasada bilinmektedir.Kalsedon denince akla gelen özellikleri sıralayalım;

1- Kriptokristalin  bir kuvars çeşididir.Yani kristalleri gözle görülemez.

2- Jasper ve çörc hariç akik,karnelyan,krizoprase,oniks,plazma,sard bunların hepsi aslında kalsedon içinde kabul edilir.

4- jasper ve çörc (çakmak taşı) bu taşlarda bant bulunmaz vede diğer özellikleri bakımından da farklılık arz eder.

konuya açıklık getirelim,kriptokristalin taşları ancak uygun bir mikroskop ile inceleyebiliriz.Böyle incelendiği zaman şunları anlarız;bu tip kuvars kristalleri çok küçüktür,ve bu kristaller ancak iki şekilde büyüyebilir.Birinci tip büyümede kuvars kristalleri taşın C eksenine dik olarak yığılmış olarak bulunur ve de bu durum da kristallerin boyu uzundur(lif gibi) ve uzatma ekseninin etrafında bükülebilir.İkinci tip büyümede ise C eksenine(C ekseni,kristallerin ışığın geçmesine izin veren eksen yönüne denir,taşları incelemede büyük öneme haizdir)paralel olarak yığılması ile oluşan kuvarslar.Her iki çeşit büyüme şeklinde de radyal olarak(ışınsal olarak)büyüyen lifler geliştirir.Bu durum,büyüyen kuvarsların üzüm salkımı(bak

triyoidal)yuvarlak,sarkıt şeklinde büyüme alışkanlığına sebeb olur.Çoğu zaman eş merkezli bantlanma özelliği sergiler ki bu durumda “akik,agat”ismini alır.

                     Kalsedonların %1 ile  %20 arasında bir silika minarali olan “moganit”minerali içerir.Zaman geçtikçe “moganit”minerali(bu bir kuvars polimorfudur) kalsedona dönüşür ve oranı azalır.Hatta zamanla hiç moganit içermez hale gelir.Kalsedon taşı hem (Si OH)şeklinde hemde moleküler su içerir.Kalsedon yoğun,yağsı mumsu görünüşlü az yada çok şeffaf ama asla saydam olmazlar.Ayrıca bir kalsedon yine asla opak olmaz.Saf halde ki kalsedon homojen yapı gösterir,renk ağırlıklı olarak beyaz,gri,mavidir.Arkadan aydınlatıldığında biraz kırmızı görünür.Saf haldeki kalsedonun mavi ve kırmızı görülme sebebi “raylight”derilen ışık saçılması nedeni iledir bu durum gökyüzünün mavi görünme sebebine benzer.Fakat genellikle kalsedon içinde yabancı maddeler(kapanım vs) bulunur.Bunlarda taşın farklı renkler almasına sebeb olur.Kalsedon kaya boşluklarında oluşur,ayrıca kaya katmanları halinde de bulanabilir.Sarkıt biçiminde olduğu gibi,üzüm salkımı gibi yuvarlaklar  halinde “agregalar”halinde bulunabilir.Eğer kalsedonun oluştuğu bölgede bol olarak karbonat ve sülfür mineralleri bulunursa,suda çözülen bu minerallerin boşluklarında “psödemorf”denilen yani türkcesi  ile yalancı form halinde de bulunabilir.Bu konuyuda açalım,psödemorf mineral şöyle oluşur.Önce herhangi bir mineral kendi özelliğine göre kayaç içinde oluşur bu durumda kendi özformu görünüşündedir işte bu mineral herhangi bir sebeple yok olur veya eriyerek o boşluğu terk ederse yerine bir başka mineral oluştuğunda kendi öz şeklinde değilde önceki minerallerin şeklinde oluşacaktır işte bu olaya “psödemorf”denir.Bunun pratik te anlamı şudur böyle bulunan bir kalsedon bizi yanıltabilir diyelim ki altı köşeli bir mineralin yerine oluştu buna birde arkadan aydınlatınca kırmızı görünmesini eklerseniz ortaya “yakut  buldum diye “dolaşacak arkadaşlara sebeb olur.

Kalsedon kısa dalga ışık altında yeşil renk verebilir,ek te resmi vardır ama bu durum hepsi için geçerli değildir.Kalsedon düşük sıcaklıkta oluşur,silika jeller kaya boşluklarını doldurur,bilhassa bazalt gibi kayaçlar zamanla ayrışmaya uğrar ve kalsedon serbest kalır.Kalsedon yüzeye yakın oluşur(sıcaklığın düşük olma sebebi ile)bu nedenle yüzeyde aranıp bulunabilecek nadir minerallerden biridir.Volkanik bölgelerde akik ile beraber bulunabilir(tortullar halinde).

A   K   i    K:

Aslında bir kalsedon çeşididir ama pratikte ayrı bir taş olarak düşünüldüğü için ayrı bir bölüm yapıldı.Her kalsedon gibi yarı saydam ve gizli(kripto) kristallidir.Renkleri ve dokusu çok farklı biçimlerde olabilir.Sertlik klasik kuvars sertliğidir,mutlaka bantlı bir yapı gösterir.Bu bantlar eş merkezli yapı gösterir.Tarihte en çok yüzük,mühür,düğme,süs eşyası yapımında kullanılmıştır.siyah rengi az olmakla beraber vardır.Fakat en çok bulunduğu renkler,beyaz,mavi,sarı,turuncu,kahverengi olarak bulunur.İçinde manganez (mangan)minerali bulunanları “yosunlu akik”diye adlandırılır.Ülkemizde en tanınmış örnekleri Ankara'nın Çubuk ilçesinde bulunur.

Aslında kesin bir akik(agat) tanımı yapmak çok zordur hatta imkansızdır.Bunun anlamı böyle bir ayrı taş çeşidi olmadığı anlamına gelir.İşin esası şudur ki kalsedon ile akiğin sınırlarını çizmek çok zordur.Pratikte şu geçerlidir,bantlı ise,renkli ise  ve hafifce saydamsa akik denir.İçerisinde az miktarda su bulunur(%0.5ile %1.5 arası)bu nedenle de daha az kırılgandır.Rengi veren demir oksitleri ve hidroksitleri dir.Gözenekli bir yapısı olduğundan boyanabilir,birçok ülkede daha güzel görünmesi için boyanarak satılır.Akik üzerinde ki bantlı yerler diğer yerlerine göre daha opağa yakındır zamanla ve dış etkenler ile bu kısımlar daha saydam hale gelebilir.Akiklerde ki bantlanmanın sebebi ile ilgili birçok yanlış inanışlar vardır.Ay uydusunun çekim gücü dalgası ile,denizin dalgalanması ile gibi düşünceler doğru değildir.Aslında var olan bu bantlanma göründüğünden çok daha karmaşıktır.Uygun şekilde büyütülmüş bir akik bandının santimetre kare başına 200 yakın sektör olduğu gözlenmiştir.Polarize ışık kullanmadan bunları göremeyiz.

Thunderegg denilen jeolojik oluşum benzeri yapılarda akik görülebilir(jeoditler gibi)ancak thunderegg oluşum süreci bakımından farklılık arz eder ve yüksek sıcaklıklarda meydana gelir.Akiğin çeşitli şekillerde isimlendirilenleri vardır,”oniks ve sard bunlardan iki tanesidir.Siyah ve beyaz olanına oniks taşı denir kırmızı,beyaz ve bazen siyah renk ekli olanına sard taşı denir.Bu taşlar birlikte bulunur ama bu taşlar çok önceden beri bilinip işlenip piyasaya girmeseydi bunlara ayrı bir isim vermeden hapsine de akik denebilirdi.Yani burada oniks derken mermer çeşidi olan la karıştırmamak gerekir.Oniks taşında siyah bölümler opaktır  bunun dışında akikten farkı yoktur.Bazı akiklerin merkezlerinde su bulunur,taş sallandığı zaman su sesi duyulur.Bu su zamanla küçük boşluklardan geçerek dışarı çıkar,Bu şekilde olan akikler “akifer”denilen içinde su bulunan ve su havzasında olan taşlardır.Brezilyada 1970 lerde poliganal akik denilen taşlar piyasaya sürüldü  bunlar aynı zamanda piyasada “Paraiba akiği”diye  bilinir bu isim “paraiba turmalinine ”benzetilerek verilmiştir,ekte ki resimlerde görülebilir fakat zaten bu taşlar çıkarılarak bitirilmiştir.

KARNELYAN VE SARD TAŞI:

karnelyan taşı koyu kırmızı yarı saydam parlak bir taştır.(renk turuncu da olabilir.Sard taşı ise yine yarı saydam kahverengi bir kalsedon çeşididir.

Renklere sebeb olan yine demir bileşikleridir.Bazen bu taşlara renklerinin daha parlak olması için ısıl işlem uygulanır.

Karnalyan ve sard taşı  birlikte bulunur.Volkanik taşlarda ve bilhassa bazalt kayaçlarında nodüller halinde ve ikincil taş olarak meydana gelmiştir.

SİLİKA  SİNTER TAŞI:

sinter deyimi sıcak su kaynaklarında ki(gayzer gibi)ince materyalleri tanımlamak için kullanılan bir deyimdir Genelde var olduğu ortamda çimento görevi görür buna benzetilerek üretilen bir isimlendirmedir “silika sinter”ayrı bir kuvars çeşididir.Ancak bu mineral diğerlerine göre daha az homojen bir mineraldir.Çökelme sırasında yapısına giren değişiklikleri gösteren bir tabakalanma (katmanlı)gösterir.Genelde gayzerlerde oluşur,çok sıcak olan silika  sıvısı yeryüzüne ulaşınca soğumanın hızlı olması sebebiyle büyük kristaller oluşmadan katılaşır.Eğer içinde yabancı madde yoksa renk beyazdır.Ancak çoğu zaman içine giren yabancı maddeler nedeniyle çeşitli renklerde olabilir.Opağa yakın bir saydamlıktadır.Traverten kayaçlarda ki süngerimsi bir yapı gösterir.Bazen üzerinde bant içerse de bu akiğin bandına benzemez.Gayzerlerde bulunan çeşidine “geyzerite”adı verilir.Bu taş ayrıca volkanik bölgelerde sıcak silika içeren bölümlerinde ve silikaca zengin kasımlarda bulunur.

Ek resimlerde bulunan “myrickite”taşı üzerinde ki kırmızı rengi civa minerali verir.Civa düşük sıcaklık hidro termallerinin tipik mineralidir.Burada ki kaya silika sinterdir.

Yine ek resimde bir silika sinter kayaç üzerinde bant görünüyor.

Değerli arkadaşlar böylece kriptokristalin kuvars çeşitlerini de  bitirdik.Görüleceği üzere büyük kristalli kuvarslar daha belirgin özelliklere sahiptir diğerleri ise birbirine karıştırılabilir.

Not: Böylece iki ayrı tip kuvars mineral çeşitlerini yazmış olduk.Önceki bölümlerde de sık sık yazdığım gibi aslında taş piyasasında “piyasa gereği” daha fazla adlandırılmış kuvarslar vardır.

Burada yazılı olan çeşit dışında kuvars doğada var mıdır?Bence böyle bir olasılık ancak çok farklı jeolojik ortam varsa mümkün olacaktır.Daha sonraki bölümlerde kuvars minerallerinin kimyasal ve fiziksel özelliklerine geçilecek.Bu bölümlerde aslında çok farklı kuvars çeşitleri olduğunu göreceğiz.Bunlar farklı sıcaklık ve basınç nedeni ile oluşur.Dünya üzerinde çok farklı ortamın olduğu yerlerden biri de yerin altıdır.Elbette burada farklı özellikte kuvars olsun veya başka bir mineral grubu olsun bunlara ait keşfedilmeyi bekleyenleri mevcuttur bu nedenle her yıl bilim insanlarınca onlarca yeni mineral bulunup isimlendirilmekte ve özellikleri belirlenmektedir.Anormal soğukların hüküm sürdüğü kutuplar ve Sibirya veya şu anda tahmin edemediğimiz özel şartların olmuş olduğu dünya üzerinde(içinde)yeni mineral ve kuvars çeşiti bulunma olasılığı mevcuttur.Bilhassa derin mağaralar veya çok derinlere inen kuyu benzeri yapılarda bu tip mineralller bulunabilir(bu tip yerler özel giysi ve donanım olmadan girilmesi tehlikelidir)bu notu şu nedenle yazıyorum,bazen çok farklı yapı arz eden bir taş(kuvars tip veya değil)bulduğunuz zaman hemen kaldırıp atmayın.İlk yapılacak şey özgül ağırlık testi olmalı.Sertlik veya diğer testler uygulanabilir(UV ışığı testi,asit testi,manyetizmaya duyarlılık testi vs)Eğer hakikaten bilinen minerale veya Kayaca benzemeyen böyle bir taş bulursanız yakın çevrenizden başlayarak taşı tanıma girişiminde bulunmanız  bilime katkı sağlayabilir.

Gerçi daha sonra kendi tecrübelerimi içeren bir son “notlar” bölümü ekleyeceğim ama burada da eklemenin yararlı olacağını düşünüyorum.Taş arayan her arkadaş mutlaka en az otuz büyütmeli “lup” kullanmalı,ayrıca yanında neodyumlu mıknatıs taşımalı,taşın fotoğrafını,videosunu çekerken nesnenin orjinal renk ve görünüşünü vermesi açısından uygun kamera kullanmalı(ayrıca nasıl fotoğraf çekilir diye internet ortamında araştırma yapmalı)Bir de artık bıkkınlık veren “elmas test cihazı” konusunda ki hatalı tutumdan vaz geçilmeli.Bu cihazların orjinali asla ucuz olamaz,bu cihazları satan arkadaşlar sattıkları ederin çok altından bunları getirtip satıyorlar ve Türkiye taş araştırmalarına büyük zarar veriyorlar.Bu cihaz adı üzerinde elması ayırt etmek için kullanılır.Bu cihazın üzerinde kullanım koşulları yazılmıştır.Yanlış bilgilendirme ile bu cihazlar kullanılırken ibre vazifesi gören led ışıkları çok yüksek sayılara çekilerek test yapılmakta bu nedenle de bilmeyen arkadaşlar bildiğimiz kuvarsı elmas olarak düşünmektedir.Artık ne yazarsak yazalım o arkadaşları ikna edemiyoruz çünkü hayali çok çekici geliyor.Bu cihazları satanlar  bununla “taşların sertliğinin ölçüldüğünü “iddia ediyorlar.Piyasada sertlik ölçen cihazlar vardır.Ancak onlar tamamen farklı yapıdadır.Bunların kullanım özü şudur;cihazın üzerinde çok sert ve dayanıklı bölüm vardır.Bu bölüm ölçülecek taşın hazırlanmış(temizlik gibi)kısmına kuvvet uygulanarak batırılır.Bir ibre(skala)vasıtası ile sertliği ölçülmüş olur.Bizim elmas test cihazında ise yine homojen ve temizlenmiş taşa cihazın iyi iletkenden yapılmış sivri ucu dik olarak ve bastırmadan değdirilir(eğer taşın çatlağına ucu sokup bir de basınç uygularsanız sahte olarak ibre yükselir…).Cihaz ortamın sıcaklığı ve taşın büyüklüğüne göre ya bir led yukarı alınır ya hiç alınmaz (ne kadar alacağı sahte olanlarının üzerinde de yazıyor!)Eğer siz led lambayı beşe getirerek test yaparsanız normalde 2-2.5 arası göstermesi gereken led 7-8 kayar.Bakın şunu iddia etmiyorum  ,bu cihaz sadece elmas için kullanılır.Hakikaten bu cihazı kullanım klavuzunu okuyarak kullanan biri bu cihazı başka taşları belirleme de yardımcı olarak kullanabilir.Ancak ne yazık ki bunu yapabilecek insan sayısı az.Tavsiyem şudur parası olan orjinal olanı alsın ve kılavuzunu dikkatli şekilde okuyup kullansın.Böyle bir cihaza yüzlerce dolar vermem diyenler kullanmasın.Hele sertlik hiç ölçmesin.Sertlik için ben dahil pek çok arkadaşım pratik ve ucuz yöntemler önerdik,lütfen onları okuyup uygulayın.Yer sorunu nedeni ile burada yazıyı kesiyorum.