Sevgili okurlar. 8 Mayıs 1884 günü Midhat Paşa'nın Taif Kalesinde boğdurularak şehit edilmesi vesilesiyle  kısa bir anma yazısı  yazmıştım. Bu facia elbette basit ve sıradan bir olay olmayıp,   arkaplanında  Yıldız münzevisinin kanlı elleri de bulunuyordu.Bu yazımızla o facainın  baş aktörü olan Mecelle Müslümanının  rolüne  de kısaca değinerek,  konuyu  tamamlamış olalım:

Osmanlı/İslam  toplumunun  siyasal ve ideolojik benliğini yoğuran   en önemli  etkenlerin başında   medrese öğretisi denilen bilinç yapısı geliyordu. Bu öğretinin en  somut örneğini   Sadrazam Mehmed Emin Âli Paşa’nın Sultan Abdülaziz’e gönderdiği  GİRİT LAYİHASINDA  (1867)  buluruz. Layihayı  okuyalım: 

“... Mahvolma felaketinden kurtulabilmekliğimiz, İngiltere kadar paraya, Fransa kadar bilgi aydınlığına ve Rusya kadar askere sahip olmaklığımıza bağlıdır. Bizim için artık önemli olan çok terakki etmek değil, fakat kesin olarak Avrupa’nın diğer ülkeleri kadar terakki etmektir." 

(...) Devletimizin gelişme yolunda ilerlemesini İslamiyet adına engellemeye çalışanlar, Müslümanlıktan hiç nasiplerini almamış,   şuursuz cahillerdir. Bütün diğer dinler insan kafasının terakkisini engelleyici bir yığın dogma ve değiştirilemez kaideler ile bağlıdır. İslamlık, bize aklımızı iyi kullanıp dünyanın terakkisi yolundaki ilerlememizi emretmekte ve değil Arabistan’da ve Müslüman ülkelerde, Çin’de ve dünyanın en ırak köşelerinde bile ilim ışığını aramaya bizi sevk etmektedir... İslam’ın emrettiği ilim başkalarının tahsil ettiği ilimden farklıdır sanılmasın... İlim tektir. Akıl ve idrak dünyasını her yerde aynı güneş ısıtır ve ışıtır. Madem  İslamlık, evrensel gerçeklik ve bilginin ifadesidir. O halde yararlı bir icat, yeni bir bilgi kaynağı, nerede bulunursa  bulunsun, ister putperest ister Müslümanlar arasında, ister Medine ister Paris’te olsun, her zaman İslam’a aittir."

(...) Bir de başlıca şikâyet mahkemeler olduğundan, bu hususta bir yol aramak ve Mısır’da yapıldığı gibi bizde de, Kod Sivil (Fransız Medeni Kanunu) dedikleri kanunnamenin tercüme ettirilip yeni açılan tanzimat mahkemelerinde bunu uygulamak zaruri görünür. Bunun dahi, şeriat hükümlerine asla dokunmayarak öbür hukuk sahaları gibi tanzim edilmesinin kabil olacağı zannolunur. Kısacası bütün tebanın din ve mezhepten başka maddelerde birleştirilerek, aralarındaki haset ve rekabetin tamamen kaldırılması, meydandaki tehlikeleri kaldırmak için tek ilaçtır...” (Bkz. Engin Akarlı, Belgelerle Tanzimat, s.2, Boğaziçi Üniv. yayını)

Osmanlı/İslam  geleneğinin  kök paradigmasını   siyasal ve toplumsal açıdan  kavrayan bu  layiha karşısında,  Abdülaziz sarayının kılı bile kıpırdamamıştır.  Sarayın ve  medrese  geleneğinin kavramadığı  nokta,  İslamın emrettiği hususların  başkalarının tahsil ettiği ilimden farklı olmamasıydı. Zira evrensel bilgi kaynağı tekti, akıl ve idrak dünyasını her yerde aynı güneş ısıtıyordu. Eğer İslâm, evrensel bir hakikat ise,  yararlı bir icat, teknoloji, yeni bir bilgi, ileri kültür neredeyse  ulaşılmalıydı. İster putperestler, ister Müslümanlar arasında, ister Medine’de ister Paris’te olsun bilgi insanlığın ortak malıydı!

Sadrazam Kıbrıslı  Âli Paşa, bu layihayı o sırada ortaya çıkan bir hukuk tartışması yani MECELLE  dolayısıyla yazmıştı.  Mısır  gibi bizim de Fransız Medeni Kanununun(Cod Sivil) alınmasını önerirken; medrese uleması buna şiddetle karşı çıkıyordu. Abdülaziz’i de yanlarına çekerek  Mecelle Cemiyetini kurmuşlardı. Mecelle  kafasına göre,   Batının silahı alınır, telgrafıyla haberleşilir, gemisiyle Hacca gidilir, kumaşından cübbe dikilir, tıbbı/ilacı kullanılır, ama hukuku  alınamazdı. Çünkü Batı  hukuku dini çürük ırzı kırık toplumların eseriydi. Üstelik bir de bizim  " .... menteşebbehe bi kavmihi fehüve minhüm.." hadisimiz vardı.  Medrese ulemasına öncülük eden  de Adliye Nazırı Cevdet Paşa olmuştu.  Cevdet Paşa, Mecelle Cemiyetini kurarak, Âli Paşa’nın Medeni Kanun  önerisi yerine HANEFİ  fıkhına dayalı Mecelle üretildi.  TEZAKİR’de  anlatır: 

“ ...Bazı devlet adamları Fransa kanunlarından Türkçeye tercüme olunup nizamiye mahkemelerinde onlarla hükmolunmak düşüncesine kapıldılar. Halbuki bir milletin temel kanunlarını bu biçimde değiştirmek o milleti yok etmek olacağından bu yola gitmek caiz değildir... Ulema denilen güruh  böyle alafranga düşüncelere sapanları Allah’a sövenlerle eşit saymalıydı.  Bunun üzerine fıkıh ilminin muamelat kısmına ilişkin Türkçe bir kanun yapılmasına karar verildi...”  (Bkz. Reşat Kaynar, Kültür Devrimi,s.2)

1851 maddelik Mecelle,  görünüşü modern  olsa da, kişi hakları borçlar ve eşya hukukunu eksik bırakan  bir fıkıh derlemesiydi.  Aynı  konuda Abdülaziz'i uyaranlardan biri de    " Osmanlı sarayına doğruluk ve adalet hiç girmemiştir" diyen,  Yeni Osmanlıların  hamisi Mısırlı Mustafa Fazıl Paşa idi.  Abdülaziz’e Paris'ten gönderdiği mektubunda şunları yazar:   

“... Padişahım!  Benden daha  iyi bilirsiniz ki din ve mezhep ruhta hüküm sürer. Bize ahiretin nimetlerini vaat eder. Fakat milletin haklarını  belli eden din ve mezhep değildir. Din ezeli gerçeklerin arasında durup kalmaz da eğer dünya işlerine karışırsa, hepimizi öldürür ve kendisi de ölür... Şevketli efendim; Hıristiyanların başka,  Müslümanların başka hukuku yoktur. Zira adalet dünyada bir nev’idir...” (Bkz. Ali Akyıldız, Sadullah Paşa, 2011) 

Ahmet  Cevdet Paşa , Harbiye mektebinde küfür fetişi setre pantalon giyildiği için Farsça  muallimliğini kabul etmeyen bir    müslümandı.  Cevdet Paşa esas olarak kendini Midhat Paşa'yı  yargılayan Yıldız Mahkemesinin  baş organizatörü olarak gösterecektir.  Adliye Nazırı olarak  mahkemenin her celsesinde  bulunmuş,  yargıya  talimat vererek  baskı altına almaktan  sakınmamıştı.  Mahkeme  reisi olarak özellikle seçilen  Aksekili  Ali Süruri efendi de Midhat Paşa'nın Tuna valiliğinde görevden aldığı baş  hasmı sayılırdı.    

Mahkeme ve yargılama safahatı buraya sığmayacak ayrı ve geniş bir konudur, burada gelmek istediğimiz  nokta şurasıdır:  Osmanlı tarihinin en  büyük  rüşvetini Abdülhamid, bu davadaki rolü nedeniyle  Cevdet Paşa  kuluna vermiş, o da yetkisini  Midhat Paşa'ya idam kararı çıkarmak  için  kullanmıştır.  Hazırlanan iddianame  başındaki besmele ve altındaki imzası   hariç her tarafı    uydurma, karar da hukuk dışı garabettir. Şimdi  Uzunçarşılı'yı  okuyalım :

“... Âlim, fazıl ve değerli bir zat olan Cevdet Paşa, maalesef karakter zaafı ile malül olup, hiç sevmediği Midhat Paşa’nın idamı  için  Abdülhamid’e hizmet etmiş, mahkemeden sonra Abdülhamid tarafından 4.000 liraya Sarraf Köçeoğlu Agop’tan satın alınan Bebekteki Mütercim Rüştü Paşa yalısı, kendisine ihsan olunmuştur...” (Bkz. Yıldız hususi evrakı, sene 1300 muharrem, numara 32–45. / İ.H. Uzunçarşılı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, s. 358, TTK. Ankara 1967). 

Cevdet Paşa'nın kızı olan ve ilk Osmanlı feministi  sayılan Fatma Aliye Hanım, bu yalının içinde doğup büyümüştür. Ancak bir gün olsun, " Sevgili babacığım Boğaz'daki   bu YALIYI, maaşınla mı aldın?"  diye  sormamıştır.  Midhat Paşa'nın  idam yargılamasında baş rolü oynayan Mecelle müslümanı  Cevdet Paşa,  Lofça'dan çocukluk arkadaşı olan  ve Taif'te bir gece yarısı boğdurulduğunu duyunca,  sanırım  vicdanı  sızlamamıştır? Öyle olsa bir pişmanlık cümlesine olsun  rastlanırdı... 

Açıkça söylemeli ki, Şeriatla yönetilen İslam toplumlarında  hukuk ve adalet düşüncesi kitabi ve reel olmayan bir söylemden ileri geçmemiş, kamu yolsuzluğu olan rüşvet de hediye kabilinden bir  işlem görülmüştür.  Abdülhamid'in devlet kesesi denilen ceyb-i hümayundan ihsanı şahanesi olan Cevdet Paşa yalısının tapu kaydı, yukarda belirtildiği üzere, ay ve gün olarak mahkemenin idam kararı verdiği haftaya rastlamaktadır. Göğsü ve omuzlarında nişan takacak yer kalmayan  Cevdet Paşa hizmetinin mükafatını çabuk görmüş, ömrünü de bu yalıda ahiretin değil yalancı dünyanın  huzuru içinde geçirmiştir...Mahkeme-i Kübra bu facia için nasıl karar verecek bilinmez. Onu da ömrümüz vefa ederse kıyamet koptuktan sonra anlayacağız. Sanırım orada adalet tecelli eder???

NOT: Bu kısa yazı aynı zamanda Yeni Osmanlıcı günümüz saray-ı hümayunu olan KÜLLİYE sektörü yüksek katına da bilgi kabilinden arzedilmiştir. 
OSK / 11  Mayıs 2021