Türkiye'nin önde gelen değerli taş ve maden arayıcısı Metin Uysal, ülkemizde bol miktarda bulunan "Garnet taşı ve çeşitleri 2" başlıklı bir yazı kaleme aldı.

İşte Metin Uysal'ın o yazısı:

Değerli arkadaşlar,bu bölüm de belli bir sıra amaçlı gütmeden yani biraz doğaçlama yaparak garnet hakkında bilgi ve bulunması konusuna yoğunlaşıp yazıyı sürdüreceğiz.

"Öncelikle neden garnet taşları bu kadar farklı renk çeşidine sahiptir? "Sorusunu yanıtlamaya çalışalım.

Bilindiği gibi mineral ve değerli taşlarda renk olgusu hem çok önemli hamde belirleyici değildir gibi iki zıt bilgininde doğru olduğu gerçeğine bakalım.Belirleyici değildir çünkü pek çok mineral çok değişik renklerde bulunur mesela garnet bu minerallerdendir veya turmalin.

Bir taş çeşidini sadece rengi ile belirleyemeyiz  veya tek renkte olan mineral çok azdır(mesela olivin buna örnek verilebilir zira sadece yeşilin tonlarında bulunur zaten isminize zeytin renginden almıştır)hatta konumuz dışı ama değerli madenlerden altın için bile sarf bu nedenle karmaşaya yol açar çünkü altın gibi sarı renkli maden ve kayaç veyahut mineral mevcuttur( pirit ve  çeşitleri,biyotit mikası,bazı alaşımlar) diğer yandan ise renk albenili için gerekli olan özelliklerdendir neticede değerli taşı alan kişi bunu takı olarak almaktadır.

Peki,neden garnetler çok renklidire tekrar dönelim;çünkü bu mineralin yapısı basitçe şöyle gösterilir.”X 3 Y 2 (SiO3)4. “   Bu formülde “X” olan yere denk gele element gelmez hep belli iyon büyüklüğüne sahip Elementler bu bölümde yer alır ikinci bölümdeki “Y”bölümünde aynı şekilde olur sayıları da yanlarına yazıldığı kadar olur parantez içinde ki ise hiç değişmez bu zaten silis formülüdür bu formülün sonuna eğer hidroksit(OH)eklenirse bunlara hidroksitli garnetler diyoruz ancak bunların sertliği düşüktür.Daha doğrusu hangi yapıya hidroksit girerse o yapıyı sertlik yönünden düşürür mesela korund(Yakut,safir),diaspor(Zultanit),kiyanit,sillimanit,boksit vb.mineraller de hep aynı Elementler vardır (Alüminyum+Oksijen)fakat zultanite giren hidroksit sertliğini büyük ölçüde düşürür.Hidroksiti su olarak düşünebiliriz.

Bilindiği gibi elektrik dengesi bozulmuş eriyiklerde iyonize halde ya katyon yada anyonlar bulunur.Önce katyonlar;böyle bir eriyikde elektron sayısı ve bunun doğal sonucu olarak proton sayısı fazla ise bunlara o elementin katyonu denir.Anyon ise,tam tersine elektron sayısı fazla proton azsa bu adı alır.Elektron sayısı azalınca aynı elektrik değerliliğine sahip olan elektronların itme gücü azalır ve iyon yarıçapını küçültür tersinde ise iyon yarıçapı büyür ve bu durum çok önemlidir çünkü Elementlerin atom çapları nedeni ile bir bileşikte (mineralde)birbirlerinin yerini alabilir kısacası birbirine yakın atom(iyon)çapına sahip elementlerde bileşik oluştururken birbirinin yerini alır mesela alüminyum yerine Krom girebilir Demir yerine manganez girebilir ancak anyon veya katyon olması birbirine az yakın olanları uygun hale getirebilir.

X-bölümüne giren Elementler:Ca,Mg,Fe,Mn dir fakat bunlar daima artı iki değerlilik olurlar.

Y-bölümüne ise:Al,Fe,Cr girer fakat bunlar daima artı üç değerlilikte olurlar.Bu bilgilerin ışığında bakarsak;almandin formülüne bakalım “Fe Al Si O”şeklindedir (sayıları eklemeden)Pirop garnete bakalım “Mg Al SiO” şeklindedir.Aslinda ayrı bir garnet çeşidi olarak kabul edilmeyen ancak beğenilen garnet olan “rodonit taşı” işte bu iki garnet taşının bir arada oluştuğu yerlerde oluşur burada ayırt edici olan almandinde ki Fe ile piroptaki Mn elementlerinin yaklaşık eşit sayıda bünyeye girmesi sonucu bu ahududu renkli garnet oluşur yani melezdir.

Burada önemli olan konu,her elementin iyon yarı çapı yakınlığı nedeni ile bir mineral oluşumunda birbirinin yerini alabilmesidir mesela altın ile gümüşün iyon yarı çapı birbirine yakındır ve doğadaysa beraber bulunma eğilimindedir.

Peki bu bilgilerin renkle alakası nedir?Doğrudan alakalıdır bazı Elementler bünyesine girdiği minerale rengini verir fakat burada bir ince nokta daha var.Diyelim ki Krom elementi,zümrüt oluşumunda yeşil rengi verir aynı element korund oluşumunda yapıya katılırsa bu sefer kırmızı rengi verir bunun nedeni ise kimyasal değerliliğine farklı olmasıdır.Ayrı örnek Demir olsun.Demir tek değerlilikte değildir her değerliliğinin verdiği renk farklıdır.En fazla farklı kimyasal değerliliğe sahip olan elementlerden biri de manganezdir +2,+3,+4,+6 değerliliklerinde bulunur.