Değerli arkadaşlar,kuvars ve çeşitleri konulu yazı dizisinin onbirinci bölümündeyiz kuvars polimorflarına kalan kısmı ile devam ediyoruz.

A-CRİSTOBALİT VE. B-CRİSTOBALİT: Renk:renksiz,beyaz Kristal alışkanlığı:oktohedral veya yuvarlak şekilde sertlik:6-7 ö.ağırlığı:2.32-2.36 Erime noktası:1713 derece çift kırılma:0.003 kırılma indisi:1.487-1.484 kristal sistemi:dörtgen parıltı:cam diğerleri aynı Adını Meksika ki bulunduğu yöreden almıştır,yüksek sıcaklık kuvars polimorfudur.Silikaca zengin volkanik kayaçlarda küçük kürecikler veya oktohedral halde bujunur.1470 derecede ve üstünde stabil olarak kalabilir yeryüzünde böyle bir sıcaklık olmayacağı için yüzeyde metastabil dir(zamanla başka bir minerale döner)bu kuvars polimorfu da iki çeşittir ATipi ve BTipi .B-Tipi olanların kristal sistemi tetragonal dır ve ö.ağırlığı 2.25-2.28 dir burada bir not yazmamız gerekiyor.

NOT: Kuvarsların basınç ve sıcaklık ile dönüşümleri sanıldığından daha karmaşıktır.Normal kuvars 573 derecede kendi B-tipine dönüşür,B-Tipi kuvars ise 870 derecede “triadmit”kuvarsa dönüşür,bu kuvars ise 1470 derecede “cristobalit”kuvarsa dönüşür,bu kuvarsda 1703 derecede eriyerek silika eriyiğe dönüşür.Durum teorik olurarak böyledir,ama doğada işler böyle yürümez B-tipi kuvarstan A-tipi triadmit kuvarsa geçiş için eriyiğe eser miktarda element ilavesi gerekir bu nedenle doğada bu aşama atlanır ve B-Tipi kuvarstan direk olarak “cristobalit”kuvarsa geçilir. Fakat sıcaklıklar arası geçiş süreci çok yavaş ve çok hızlı olduğunda durum daha da karmaşıklaşır.A-Tipi normal kuvars çok hızlı şekilde ısıtılırsa yine önce B-Tipi kuvarsa geçiş yapacak ama triadmit ve cristobalit evreleri atlanarak doğrudan silika eriyiğe dönüşecektir.(1550 derecede)Peki kuvarsın erime derecesi 1703 derece idi!bunun açıklaması şudur B-Tipi kuvarsın erime derecesi normal kuvarstan daha düşüktür. Eğer eriyen silika eriyiği çok hızlı biçimde soğutulursa bu sefer eriyik “silka cam” a dönüşecektir.silika camların kesin bir ergime derecesi yoktur,içine konan ergime düşürücü kimyasallar ile 800 ila 1000 derece de erir.cam sanayinde eriyik içine kullanılmış eski cam eriyik içine belli bir oranda katılır bu da erime derecesini düşürür eğer eriyik halde ki silika yavaş soğumaya uğrarsa B-Tipi cristobalite dönüşüceğinden cam sanayiinde bu durumu önlemek için eryiğin içine kimyasallar atılır.

A-TRİADMİT VE B-TRİADMİT: Bu iki çeşit kuvars polimorfundan sadece A-Tipi doğada bulunur.a-tipi triadmit de opal-ct de birlikte bulunurlar B-tipi triadmit normal koşullarda oluştuğu durumda altıgen şeklinde oluşur ancak düşük sıcaklıklarda kendi orijinal kristal şeklini muhafaza ederek A-Tipi triadmit olarak oluşur(bu olaya paramorf denir) Renk: renksiz,beyaz,sarımsı beyaz ,grimsi. sertlik:6.5-7 ö.ağırlık:2.25-2.2& kristal sistemi:triklinik A-tipi triadmit 100 derecenin altında stabildir B-tipi triadmit ise 870 derecenin üstünde ki sıcaklıklarda stabildir.Fakat 1470 derecenin üstünde B-tipi cristobalite dönüşür .Triadmit kuvarsın değişik sıcaklıklara tekabül eden 7 değişik alt çeşidi vardır ve bunlar birbiri ile geri dönüşümlüdür.

L E C H A T E L İ E R İ T E: erimiş silikanın çok hızlı şekilde soğuması ile oluşur.Cam olduğu için amorf maddedir bu nedenle teknik olarak mineral kabul edilmez. Normal koşullar da silikayı (kuvarsı)eritecek sıcaklık bulunmaz ayrıca erise bile daha yavaş soğuyacağı için “lechatelierte”oluşmaz ancak eğer yüzeyde kuvars kumlar üzerine yıldırım düşerse meydana gelen sıcaklık kuvarsı eriterek sıvı hale getirir ve yüzey koşulları bu oluşum için çok soğuk olacağından eriyik hızla katı hale gelir.İşte oluşan bu camsı,boru şeklinde ki oluşuma “fulgurit”adı verilir. Fulgurit ender oluşur ve bulunur,bir başka oluşabilme şekli de meteor çarpması sonucunda olabilir.

M E L A N O P H L O G İ T E: Bu tip oluşum ilk defa Sicilya da bukunmuştur,(1876 yılında)daha sonra Çek Cumhurriyetinde ve ABD de Kaliforniya da bulundu.Kristal sistemi dörtgendir. renk:renksiz,beyazsu berraklığında ve üzerinde kırmızı,kahverengi noktalar. sertlik:6.5-7 kimyasal yapı:46SiO2.6(N2,CO2),2(CH4,N2) ısıtıldığında bazıları siyaha dönüşür. Sedimanter kayaç çatlaklarında oluşur.

C H İ B A İ T E:  İlk defa bir mineral çeşidi olarak 2009 yılında kabul edildi.Aslında bu da “melanophlogite”gibi bir kuvars polimorfu kabul edilmez,çünkü saf silka değildir,şu ana kadar yanlızca Japonya da bulunmuştur,bulunduğu yörenin ismi verilmiştir(Chiba)kalsit ve kalsedonla birlikte bulunmuştur. renk:renksiz sertlik:6.5-7 ö.ağırlık:1.9 kristal sistemi:izometrik kimyasal yapı:SiO2.n(CH9,C2H6,C3H8,C4H10)

S E İ F E R Tİ T E: bir silika polimorfudur,35 Gps gibi çok yüksek basınç altında oluştuğu sanılmaktadır .(elmasın oluşum basıncının da çok ötesinde,elmas en az 120 km ve buna tekabül eden basınç altında oluştuğunu ekliyelim) Yoğunluğu çok yüksektir ancak “stishovite”ile kıyaslanabilir.İlk defa Hindistan da bulunmuştur.Teorik olarak yerin 1700 km altında oluştuğu kabul edilir. ö.ağırlığı:4.31 stishovit ten biraz fazla ) renk:renksiz sertlik.bilinmiyor yapısı “tetrahedral”değildir bu sebeble ayrı tanımlanır Stishovite gibi ortada bir silisyum atomu etrafında altı adet oksijen atomu ile sarılmıştır. Stabil bir mineral değildir,Mars gezegenin de olduğu bilinir ,kristal sistemi”ortorombik”tir.

C O E S İ T E: Bir kuvars polimorfudur,meydana gelebilmesi için büyük sayılacak basınca (2-3 GPA)ve ortanın üzerinde sıcaklığa ihtiyaç duyar. renk:renksiz sertlik:7.5-8 ö.ağırlık:2.92 kristal sistemi:monoklinik Küçük tanecikler halinde bulunur. Metamorfik kayaçlarda dünyanın pek çok yerinde bulunmuştur .

S T İ S H O V İ T E: Çok sert bir kuvars polimorfudur,1961 yılında bulundu.Bilindiği gibi kuvarslara HF(hidroflorik asit)dışında hiçbir asit etkilemez ancak bu kuvars çeşidine bu asitte etkilemez(aslında durum biraz farklıdır sulandırılmamış HF asit zaman içinde etki yapar,konu ile ilgili deney sonuçları elimde var) Elmastan sonra doğada bulunan en sert mineraldir,sertliği 9.5 dir. Renk:renksiz ö.ağırlık:4.28 optik:tek eksenli görünüş:saydam kırılma indisi:1.799-1.845 (çok yüksek normal kuvarsla kıyaslayın) kristal formu:diprimidal Dünya üzerinde çok çok ender bulunur,bulunan kristaller çok küçüktür en son bildiğim kadarı ile 14mm büyükliğündedir benim bulduğum ise 18 mm boyutunda idi(bu mineralin fotosu yoktur bu nedenle kendi bulduğum taşın fotosunu koydum ) Stishovitin oluşabilmes için gereken basınç 10GPA civarıdır(aslında farklı basınçlarda meydana gelen stishovite ler vardır)ayrıca sıcaklğln da 1200derece üstü olması gereklidir. ısı iletim kapasitesi yüksektir 24,0 J/mol.k. dir(şunu ekliyeyim taşı bulduğumda çarka tuttum, çarkta sanayi elması düzeltmekte kullanılan sertliği yüksek taş vardı dakikalarca sürtmeme karşın ne aşındı ne de ısındı hatta ışık parlaması olmadı buna karşın çarkta ki taşı yedi!) Stishovite yeryüzünde normal olarak bulunmaz ancak meteor impact (çarpma) bölgesinde veya lamproit bacasında bulunur.

K E A T İ T E: Bir kuvars polimorfudur 2013 yılında bulunmuştur.Ultra yüksek basınçta oluşan kristaller(garnet)gövdesinde ve kayaç içinde bulunmuştur.Sentetik olarak da yapılmıştır.Mikroskopik büyüklüktedir,kristalleri dikdörtgen biçimdedir. Adını “Keat”isimli bilim insanından alır1959 yılında önce lab. da oluşturulmuş 2013 yılında da bulunmuştur.Fofoğrafı yoktur.

S İ L H Y D R İ T E: renk:beyaz sertlik:1 ö.ağırlık:2.141. kristal sistemi:ortorombik Kimyasal yapısı :3SiO2.H2O ismi su ve silis anlamında dır.1970 yılında bir mineral olduğu kabul edilmiştir.Beyaz yumuşak, mikrokristalli yoğun şekilde dir.Kurutulursa özgül ağırlığı düşeceği içn suda yüzer.Mağaralarda bulunur.