Edebiyat alanında bir dönem, Yeni Türk Edebiyatı’na giriş olarak Tanzimat, Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati dönemleri ile ilgilenmiştim. Tevfik Fikret, Cenap Şehabettin, Abdülhak Hamit, Muallim Naci ve Ahmet Haşim adlarındaki kitaplarım bu yılların kazancıydı.

Tatilde severek okuduğum ilk kitap Mesut Kaplan’ın “Ünü Sınırları Aşan Bir Şair: Azerbaycan’da Tevfik Fikret” adlı eseri oldu.

Mesut Kaplan’ın Tevfik Fikret ilgisi Ardahan Üniversitesi’nde başladı. 2017 yılında Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümündeki, Yeni Türk Edebiyatı Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi “Azerbaycan Edebiyat Muhitinde Tevfik Fikret” konusundaydı. O yıllarda bir söyleşi yaptığımızı da hatırlıyorum.

Tez çalışması, “Ünü Sınırları Aşan Bir Şair: Azerbaycan’da Tevfik Fikret” kitabının iskeletini oluşturdu. Mesut Kaplan yıllar içinde konuya ilişkin araştırmalarını, tespitlerini sürdürdü. Azerbaycan dışındaki ülkelerin edebiyat muhitlerini de içine alacak ekler ve kıyaslamalar yaparak kitabı Tevfik Fikret severlerine ve bu alanda araştırma yapacaklara sundu.

Mesut Kaplan’ın titiz araştırmalarından öğrendiğime göre, kimi şairler, dünya şairi olarak farklı coğrafyalarda bilindikleri gibi hem yaşadıkları zamanlarda hem de ölümlerinden sonra yeni nesiller için örnek ve ilham kaynağı oldular. Fransa’dan Montaigne, Jean Jacgues Rousseau, Victor Hugo, Charles Baudelaire, Rusya’dan Tolstoy, Puşkin, Dostoyevski; İngiltere’den William Shakespeare; Amerika’dan Edgar Allan Poe gibi sanatçıları örnek gösterebiliriz. Türkiye’den örnek gösterebileceğimiz şairlerden biri Tevfik Fikret oldu.

Okunurluğu ve etkisi, Osmanlı Türkiye’sinin dışına taşmış, yabancılar arasında tanınan isimdi. O, kitabın adından anlaşıldığı gibi “Ünü Sınırları Aşan Bir Şair”di.

Tevfik Fikret şairliğinin yanında, ressam, mimar, eğitimci ve düşünür nitelikleri ile de tanınıyordu. Yaşadığı dönemden günümüze kadar birçok şairleri, yazarları, düşünürleri, aydınları, hasılı toplumu etkiledi. Özellikle Servet-i Fünun döneminin öncülerden biriydi.

Nitekim, kitapta, “Amerikalar Arasında Tevfik Fikret”, “Amerikan Basınında Tevfik Fikret”, “Rusya’da Tevfik Fikret”, “Bulgaristan’da Tevfik Fikret”, “İran ve İran Edebiyatında Tevfik Fikret”, “Kıbrıs’ta Tevfik Fikret” konuları ayrı ayrı bölümlerde işlenmiş örnek belgelerde takviye edilmiş.

İkinci Bölümü Tevfik Fikret’in Azerbaycan Edebiyatı içindeki konumunu içeriyor. Azerbaycan basınında Tevfik Fikret’e ilişkin yazılar, şiirler, fotoğraflarıyla birlikte örneklendirilmişler.

Onlardan biri olan Ali Ağa Vahit’in yazmış olduğu şiirde, Tevfik Fikret’in “Haluk’un Amentüsü” şiirinin etkisi görülüyor. Bir iki beyit alıntılayıp ben de örneklemek istedim:

“Bir yerde ki hâlâ yücelirken beşeriyyet

Vahşiliği pâmâl ediyorken medeniyyet

Saçmış şafağın gün gibi dünyâlara irfan

Zulmetten uzaklaşmadadır âlem-i insan

İlmin, hünerin rütbesi bir pâyeye çatmış

Ebnâ-yı beşer göklere hattâ el uzatmış

Dikkatle düşününce bugün devri zamânı

Bambaşka görürsün evzâ-i cihânı…”

Tevfik Fikret’in “Haluk'un Amentüsü” şiirinden de bir iki beyit şöyle:

Bir kudret-i külliye var ulvî ve münezzeh,

Kudsî ve muallâ, ona vicdanla inandım.

Toprak vatanım, nev'-i beşer milletim...İnsân

İnsân olur ancak bunu iz'ânla, inandım.

Şeytan da biziz, cin de, ne şeytan ne melek var;

Dünyâ dönecek cennete insânla, inandım.

Fıtratta tekâmül ezelîdir; bu kemâle

Tevrat ile, İncil ile, Kur'ân'la inandım….”

Ebnâ-yi beşer birbirinin kardeşi... Hülya!

Olsun, ben o hülyaya da bin canla inandım.

Mesut Kaplan, yüzyılı aşkın süreden biri Tevfik Fikret etkisinin sürmesini, yenilikçiliği, sanat anlayışı, dünya görüşü, yaşam tarzı, haksızlığa, cahilliğe karşı olması, dostlarıyla yaşadığı dargınlıkları, oğlu Haluk’un durumu gibi faktörlere bağlıyor ve bunları inceliyor.

“Ünü Sınırları Aşan Bir Şair: Azerbaycan’da Tevfik Fikret kitabında Mesut Kaplan, kaynak öncülüğü yapmış. “İlk olmakla birlikte modern Türk Edebiyatının ilk dönem temsilcilerinden birinin kendi ülke sınırlarını aşarak bir dünya şairi olduğunu ortaya koyuyor.” Fikret’in başta Azerbaycan olmak üzere dünya edebiyatındaki yolculuğunu kapsıyor.

Tevfik Fikret için söylenenlerden de örnekler vereyim:

“Yalandır, Tevfik ölmemiş. Tevfik ne çıldırır ne de hasta olur! Çıldıran varsa, bu ruh Fikret’in parlamasına tahammül edemeyen şuur; hasta olan bir vücut varsa, bu Tevfik’in üzüntüsüne dokunmayan yürektir! Yoksa Tevfik dengindeki şairler ölmez, yok olmazlar. Onlar geleceğin, gelecek onlarındır!” ( Mehmed Emin Resulzade)

“Büyük Türk şairi Tevfik Fikret’in zengin ve anlamlı yaratıcılığı, yalnız Türk halkı için değil, bütün beşeriyet için değerlidir.” (Hamid Araslı)

“Bakü’nün bütün Türk okullarında Fikret’in Rübâb-ı Şikeste ve Halûk’un Defteri’nden alınan, bilhassa insana mücadele azmi veren şiirleri elden ele dolaşmıştır.” (Hüseyin Baykara)

Kitap Post Yayın ve Dağıtım tarafından yayınlardı. Belli Başlı Bütün Kitap Satış Sitelerinden edinmek mümkün. (Ticarethane Sokak. Tevfik Kuşoğlu İş Hanı No 11/310 Sultanahmet- İst. Tel: 0212 70 20 – e posta: info@postkitap.com)