20 Kasım'da Azerbaycan'ın Ermeni işgali altındaki bir başka bölgesi olan Ağdam kurtarıldı. İkinci Karabağ savaşından zaferle çıkan Azerbaycan ordusu, tek bir mermi atmadan bu şehre girdi.

1993'te, Ağdam için yapılan savaşlarda 6 bin kişi şehit oldu. Yaklaşık yüz bin kişi mülteci ve göçmen olarak Azerbaycan’ın diğer şehirlerine yerleşti.

Savaşmadan Ağdam’ı almanın önemi çok büyüktür. Ermeni ordusu, bu bölge topraklarından geçen temas hattında karmaşık savunma tahkimatı kurmuştur. Ve bu testi geçmek için ciddi yöntemler ve insan kayıpları kaçınılmazdı.

Ancak, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in de belirttiği gibi, 27 Eylül'den itibaren Cebrail, Fuzuli, Zangelan, Gubadlin ve Şuşa kentinin askeri operasyonlar sonucu işgalden kurtarılmamış olsaydı, Ermenistan Ağdam'ı bize iade etmeyecekti. Ermenistan aslında teslim anlaşmasını imzalayarak Ağdam, Kelbecer ve Laçin'i de teslim etme sözü verdi.

Ermeni işgalinden özgürleşen Ağdam bölgesi 1993 yılına kadar olan Ağdam değildir. Ermeniler bölgenin merkezi olan Ağdam kentini yok etmeye çalıştılar. Burayı işgal eden Ermeniler Ağdam'da yaşamadılar. Burada olan yabancı gazeteciler Ağdam'ı “ruhlar şehri”olarak adlandırdılar. Çünkü insansız bu şehrin sadece yıkılmış binalarından kalıntılar var.

Ancak Ağdam, bir zamanlar Azerbaycan'ın bu bölgedeki en güzel şehirlerinden biri idi. Ağdam'ın büyük bir bölge olarak Azerbaycan için stratejik öneme sahip olduğunu kaydedelim. Bir zamanlar Karabağ Hanı Panahali Han, bu bölgede beyaz (Azeri Türkçesinde- ağ) taşlardan yapılmış bir yaz sarayı inşa etti.

Bu bina, dış görünüşü ve mimari tarzı ile uzaktan seçilmiştir... Bu anlamda, "Ağdam" ışıkla aydınlatılmış beyaz bir saraydır.

“Panahali Han binası” olarak bilinen anıt, zamanımıza kalan yıkık iki binadan oluşuyor. Büyük olasılıkla, orijinal zamanda bu komplekste daha fazla bina vardı. Bu kompleks, 1738 yılında Karabağ'da hanlığın kurulmasının ilk yıllarında Panahali Han tarafından inşa edilmiştir.

Ağdam topraklarında da eski insanların yerleşimleri vardır. Uçoğlantepe, Leylatepe ve Üzerliktepe'de yapılan arkeolojik kazılar da bunu doğrulamaktadır. Üzerliktepe, Kafkasya'da ilk kentsel yerleşim yeri olarak kabul edilir.

Ağdam çok eski bir kültürel ve tarihi mirasa sahiptir. Hındıristan köyünde Üzerliktepe anıtı, Haçınderbend köyünde Kutlu Sarı Musa oğlu Gümbəzi (1314'te), Kengerli köyünde Mezarlar ve Taş anıtlar (XIV. yüzyıl), Papravend köyünde Mezar, Cami (XVIII. yüzyıl), Hanoğlu türbesi (XVII. yüzyıl), Penahali Han’ın Ağdam şehrindeki Sarayı (XVIII. yüzyıl), Natevan ve oğlunun mezarı (XIX. yüzyıl), Şahbulak kalesi vb. burada yer alan tarihsel ve mimari anıtlardır.

Ne yazık ki, bu anıt yapıların pek çoğu işgal döneminde Ermeniler tarafından yok edildi. Buna ek olarak, Şeyh Nigyar, Seyid Miriş Ağa, Kara Pirim ve ilçenin Papravend köyünde bulunan diğer tapınaklar, dini tapınaklar yıkıldı. Ağdam şehir merkezindeki en eski mimari anıt olarak kabul edilen cami ve minareleri de vahşice yıkıldı.

1962 yılında kurulan Ağdam Tarihi ve Yerel Tarih Müzesi, insanların yaşam tarzlarını ve mesleklerini, eski araçları ve nesneleri yansıtan arkeolojik buluntuları korudu. 2500'den fazla parçanın sergilendiği müze, Ermenistan tarafından tamamen yıkıldı. Müze, 2001 yılından bu yana faaliyetlerini Ağdam ilçesinin Garadağlı Köyü Kültür Evi binasında kısmen restore etmiştir.

Dünyadaki ikinci ve eski SSCB'deki ilk ve tek ekmek müzesi olan Ağdam Ekmek Müzesi, Kasım 1983'te faaliyete başladı. 12 Ağustos 1992'de Ermeniler tarafından atılan mermi, Ağdam Ekmek Müzesi'nin faaliyetlerine son verdi ve müzenin yaklaşık 1.500 sergisini yok etti.

Ama bugün Ağdam yine Azerbaycan’a katıldı. Ağdam camisinde 27 yıl sonra ilk kez ezan okundu ve cuma namazı kılındı. Ve bu kesinlikle iyi bir işarettir.