Azerbaycan'ın tarihi ve kültüründe önemli bir rol oynayan Nahçıvan, bugün geçmişi ve Türk dünyasına ait anıtları ile dikkat çekiyor.

Sadece Nahçıvan'ın şehirlerinde ve köylerinde değil, deniz seviyesinden 3.000 metre yükseklikte bulunan dağlarda bile, binlerce yıl öncesine dayanan bir hikaye yatıyor.

Böyle bir korunmuş tarihi mekan da, Ordubad'daki Gemikaya anıtıdır. Deniz seviyesinden 3906 metre yükseklikte bulunan kaya resimlerinin yaşı milattan önceki dönemlere kadar uzanmaktadır. Burada, kayaların üzerindeki ilkel insan sanatçılarının kaya çizimleri-petroglifler, sadece sanatın örnekleri değil, aynı zamanda dünden bugüne gönderilen gizemli mesajlardır.

Nahçıvan’daki Gemikaya, Nuh peygamberin adıyla yakından ilişkilidir. Dini inanışa göre, tufan sonrasında Nuh peygamber bu topraklarda karaya çıktı ve insanlık bu kadim Türk topraklarından dünyaya ikinci kez yayıldı.

Bu bağlamda, Nahçıvan'da yaşayan birçok efsane günümüze ulaştı. “Nahçıvan” kelimesinin “Nuh çıkan" anlamına geldiği konusunda araştırmalar dahi var. Ayrıca, Nuh peygamberin Nahçıvan’daki Düzdağ'da tuz ürettiğine, kız kardeşinin Nahçıvan şehrinde gömüldüğüne ve Nahçıvan (Nuhacir), Nehram (Nuhram) gibi yer isimlerine dair pek çok işaret vardır.

Gemikaya petroglifleri de, Nahçıvan topraklarında, küçük Kafkas dağlarının devamı olan Ordubad dağlarında, Nabi Dağı'nın Güney ve Doğu yamaçlarında (bu, Nuh’u Nebi adıyla ilişkili bir yer adıdır), Karakuş yaylalarında Azerbaycan-Türk kültürünün en eski örneklerinden biri olan kayalarda tasvir edilen piktogramlardır.

Gemikaya çizimleri 1968'den beri incelenmiştir. Buna ek olarak, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclisi 2001 yılında Ordubad bölgesinde Gemikaya anıtının genişletilere araştırılması ile ilgili bir kararı da kabul etti.

Arkeologlar burada eski Azerbaycan sakinlerinin kalıntılarını da keşfettiler. Dağ çayırları açısından zengin olan Gemikaya Karakuş yaylalarının Nahçıvan'ın eski sakinlerinin ana av alanlarından biri olduğu tespit edildi.

Daha sonra, Aras nehri kıyısında yaşayan kabileler ve Nahçıvançay, Alingaçay, Gilançay vadilerinde yaşayan insanlar onu bir mera olarak kullandıkları ortaya çıktı. O dönemden berii insanlar buradaki taşlarda insanlar ve çeşitli hayvanların (keçiler, geyikler, boğalar, kuşlar, vb.) kayalarda resimlerini oydular, yay ve oklarla av sahneleri, bireysel işaretler çizdiler.

Gemikaya ve antik yurtların kaya resimlerinin yaşının en az 8-7 bin yıl olduğu tahmin ediliyor. Araştırmalar sonucunda, orada yaşayan nüfusun yaşam tarzını ve kültürel gelişim yollarını da izlemek mümkün olmuştur.

Araştırmalarda Nahçıvan'ın eski mimarisine özgü yuvarlak plan yurtları ve bu yurtların yakınındaki kaya resimleri de tespit edildi. Eski güzel sanat eserlerinin büyük çoğunluğunu kapsayan keçi, boğa, geyik, köpek, leopar, kurt vb. hayvanların çizimleri, kural olarak, tek başına, çiftler ve sürüler halinde tasvir edilmiştir. Ve pekçoğu keçi çizimleridir.

Gemikaya'nin resimleri, kompozisyonlarının sadeliği ve karmaşıklığı ve arazileri ile birbirinden ayrılır. Keçi hariç boğa deseni, uzun boynuzları ve kavisli uçları olan gerçekçi bir tarzda yapılır. Ve bazı taşlarda, Nahçıvan topraklarında uzun süre soyu tükenmiş bir geyik görüntüsü bulunmaktadır. Burada boğalar birkaç yere uzanan arabalara bağlanır. İnsan çizimlerinden bazıları fantastik olarak zoomorfik özelliklerle tasvir edilmiştir. Keşfedilen çizimlerin içerisinde ok ve yay ile avcıların okları, yay vb. araçlarla avlanma, silahlı şekilde dans sahneleri dikkat çekiyor.

Gamikaya’da çok ilginç bir piktografik karakterin sembolik işaretleri de vardır: daireler, dörtgenler, üçgenler, çapraz şekilli çarkifelek (swastic) işaret vb. ayrıca kazınmıştır. Bu işaretler Nahçıvan’daki Kültepe anıtında bulunur. İkinci binyıldan kalma orta Tunç Çağı tabakasından elde edilen kil plaka da boyalı tabaklar üzerine çizilmiştir.

Benzer anıtlara sahip Gemikaya petrogliflerinin karşılaştırmalı analizi, Azerbaycan antik nüfusunun manevi kültürü ve sanatı hakkında bilimsel sonuçlar çıkarmayı mümkün kıldı ve antik Azerbaycan'ın Nahçıvan Güzel Sanatlar kültürüne ait olduklarını gösterdi.

Güneş, ay, Venüs ve diğer gök cisimlerinin sembolleri gibi, Gemikaya taşlarında astral çizimler de vardır. Bu açıklamalar Nahçıvan’da yerleşik çiftçilerin pastoral inançları ile ilişkilidir. Araştırmalar, venüsü simgeleyen resimlerin ‘ikizler kültü’yle ilişkili olduğunu göstermektedir.

Gemikaya çizimlerinin incelenmesi, Antik Nahçıvan’la Türk halklarının yaşam tazlarıyla arasındaki genetik bağlantıyı doğrulamaktadır. Bu görüntüler yerel halkın eski inançlarını yansıtıyor.

Azerbaycan topraklarında, bu tür kaya oluşumları Bakü kenti yakınlarındaki Gobustan'da ve yakın zamanda Ermeni işgalinden kurtarılan Kelbecer dağlarında da bulunur. Araştırmacılara göre, bu tür kaya resimleri, Kafkasya'dan, eski Türklerin yaşadığı Sibirya'ya kadar çok geniş bir alanı kapsamaktadır.