Değerli arkadaşlar,üçüncü bölüm ile devam ediyoruz.Daha önceki iki bölümde genel özelliklerden bahsetmiştik,muhakkak ki eksiklikler olmuştur bu nedenle eksik olan veya yanlış olanları yazılmasını isterim.Mümkün olduğunca eksiklikleri tamamlamaya varsa yanlışlıklar düzelterek doğrusunu yazmak benim açımdan önemlidir.

Kuvars dolamit,feldispat,mikalar gibi “kayaç yapan”minerallerdendir.Bunun anlamı bu tür minerallerin yoğun bulunması ve Kaya kütleleri oluşturmasıdır.Bazende diğer kayaçların içinde yüksek oranda bulunur .Tersi durumunda ki altın,gümüş gibi minerallerin (ve aynı zamanda elementtirler)böyle bir özelliği yoktur.Kuvars,herşey teoride olduğu gibi yolunda  giderse saf halde iken renksiz,çok sert ama kırılgan ve kristal formdadır,ancak içine veya kristal yapısına sıvı,su,gaz,çeşitli Elementler,radyasyon,sıcaklık,güneş gibi etkenler nedeni ile değişik renkler alır(kısacası sadece silisyum ile oksijen uygun şartlarda bileşik yaparsa yani kuvars mineralini oluşturursa ortaya saf kuvars çıkar ve bu mineral renksizdir ancak işler böyle gitmez mineralin oluştuğu ortamda başka element veya mineraller vardır,sahradan oluşmuş mineral çatlar veya kırılır içine çeşitli sıvılar girer veya radyasyona tabi kalır veya oluştuktan sonra daha derine inerek tekrar farklı sıcaklıklara maruz kalır vb. Vb.)

Kuvars çeşitlerini daha kolay anlaşılabilmesi için önce ikiye ayıralım.1-kuvars 2-kuvars polimorfları.İkinci olanları daha sonra özellikleri ile yazılacak ama kısa bir açıklama yapalım;kuvars denilince a tipi(alfa tipi)normal bildiğimiz mineralden bahsediyoruz işte bu kuvarsın aynı formüle sahip(aynı kimyasal)fakat farklı fiziksel özellikleri olan çeşitlerine o mineralin polimorfu  diyoruz.Bunlar kuvars için “stishovite,beta kuvars”gibi çeşitleridir bu kuvars çeşitlerinin ö.ağırlığı ve sertliği vs, değişiktir.Alfa tipi normal kuvarslar 573 dereceye kadar olan sıcaklıklarda oluşur bu sıcaklıktan sonra oluşanlar artık bildiğimiz kuvarslar değildir.

Normal kuvarsları da önce ikiye ayırıyoruz1-büyük kristalli 2-gizli(kripto)kristalli kuvarslar.Bunlara bakalım.

 BÜYÜK KRİSTALLİ KUVARSLAR

1-Kaya kuvarsı(değişik isimler alır,Necef de denir) 2-dumanlı kuvars 3-ametist. 4-sitrin

5-pembe kuvars 6-aventurine 7-prase(yeşil bir kuvars,bizde ki pırasa denilen sebze buradan isim almıştır)8-rose kuvars(Gül kuvarsı,bunun açıklaması bölümünde yapılacak)9-prasiolite(yeşil ve saydam olan kuvars)10-kedi gözü kuvars11-süt kuvarsı(içinde altın olabilen çeşidi)12-mavi kuvars13-kaplan gözü kuvars14-şahin gözü kuvars15-siyah kuvars(morion)

 GİZLİ KRİSTALLİ KUVARSLAR

1-Kalsedon veya alaca akik2-agat(akik)3-karnial4-çakmak taşı5-jasper6-krizboprase7-onikisi 8-sileks 9-sard taşı10-kan taşı11-slika sinter(gayzer gibi yerde oluşanlar)

Dikkat edilirse “opal”taşını saymadık çünkü mineraloji bu taşı mineral olarak kabul etmez.Bu taş teknik olarak camdır,camlar yine teknik olarak sıvıdır.Bu yazılanların birçok arkadaşa uygun gelmeyeceğinin farkındayım ancak gerçek budur.Aynı şekilde cam kapsamına girdiği için doğal camlar,obsediyenlar,Ballen kuvarsları gibiler ayrı bir kategoride değerlendirilmelidir.Bu türden bir tasnif öğrenmeyi kolaylaştırma amaçlıdır,ancak daha değişik şekilde tasnifler yapılabilir.Birçok kişinin kafasını karıştıran bir kaç meseleye bakalım.Birinci olarak kuvarslar yaygın olduğu için her yerde ayrı isimlendirilmiştir bunun yarattığı bir kargaşa mevcuttur.İkincisi kuvarslar büyürken değişik etkenler nedeni ile farklı biçimlerde büyüyebilirler ve bunlara şekline göre isim verilebilir(marul kuvars,iğne kuvars,asalak kuvars vs.)ancak bunlar bir benzetmedir ayrı bir çeşit olduğu anlamına gelmez.Diğer bir kafa karıştıran husus şudur,Kaynağı geçmiş çağlara dayanan ve genellikle taşın rengi ile alakalı birçok varsayımsal gizli güçleri olduğuna dayanarak bu gibi taşlara konuya ilişkili adlar verilmiştir.Günümüzde bu adalandırmaların esas kaynağı Amerika’dır çünkü dünyanın en büyük pazarı konumundadır.Bazı Kişiler bir pazarlama taktiği olarak böyle isimler verir yeni bir taş bulunduğunda mesela tanzanita taşı önceden bilinmiyordu hemen taşın rengine ve özelliklerine kendilerince yorumlayarak bir takım gizli güçler atfeder ve ona uygun isimde verebilirler ama bu mineraloji de  kabul görmez.

Kuvars yerkabuğunun yaklaşık %12 sini oluşturur bu oldukça büyük bir orandır.Daha önce anlattığımız nedenlerle kuvars dünyanın mantosunda ve çekirdekte  oluşamaz fakat bu buralarda  “silisyum”elementi yok anlamına gelmez aksine yüksek oranda vardır.Buralarda oluşan kuvars çeşitleri normal kuvars  değil ancak o sıcaklık ve basınçta stabil kalabilen(bozuluma  uğramadan)polimorflarıdır mesela “stishovite”yerin çok derinliklerinde oluşabilir bu anlamda biraz elmasa benzer zaten sertliği de en yüksek ikinci doğal mineraldir.(sertlik 9.5)

Kuvarsın bir özelliğini geçen bölümde atladık onu ilave edelim.kuvars ultraviyole ışıklara saydamdır bu özelliği çeşitli şekillerde kullanılır.

Önemli bir konuya da açıklık getirelim.Doğada kuvars SiO2 olarak bulunur ama silikatler denen çok geniş bir mineral grubu vardır,pek çok değerli taş bu grupta bulunur,burada ise SiO4- olarak eklemlenmiştir mesela garnet çeşitlerinde böyledir.Pirop garneti düşünelim(MgSiO4)burada ki kuvars yapısına bilim insanları”teadrel”yapı derler bu yapıda bir silisyum atomu dört adet oksijen atomu tarafından kuşatılmıştır.fakat bu yapının değişik bir çok çeşidi vardır normal,tek zincirli,çift zincirli gibi değişik biçimde bu teadrel yapılar birbirine bağlanabilir.Bizi esas ilgilendiren kısmı ise bahsettiğimiz yapıda normal olarak Si ve O- atomları bulunurken iyon çapı bu yapıya yakın olan elementler ile değiştirilebilir.Bu Elementler şunlardır,demir,alüminyum,kalsiyum,sodyum,magnezyum,potasyum dur.Genelde bu Elementler ile kristal yapıda değişiklik olur işte bir kristal yapıda bir elementin yerine uygun iyon çapındaki bir başka elementin almasına”ornatma”denir.Garnet çeşitleri bu şekilde oluşmuştur veya diğer birçok mineral.Silikatler doğada sayıca en kalabalık gruptur bu yapıyı anlayalım diye konuyu  uzattım.

Yeri gelmişken yukarıdaki konu ile ilgili bir konuya da  girelim,mağma içerik olarak hep aynı değildir.Bilindiği gibi mağma veya yüzeye çıkınca “lav”ismini alan eriyik yüksek sıcaklığa haizdir Ancak hem sıcaklık hem de akıcılığı her yerde aynı değildir.Buna sebep ise içerdiği silisyum veya silikat ile alakalıdır.Genelde bu ayrım iki grup üzerinden yapılır birinci grup silikat ve Alüminyum diğeri ise Demir ve magnezyum dur.Birinci  grup ağırlıklı ise oluşturacağı kayaç ve toprak “felsik veya Ortaç”kayaçlar oluşturur(bu kayaçlarda ki hakim renk koyu değil açık renkli mineral ve kayaçlardır )ikinci grup magnezyum ve demir içeriği daha yüksektir koyu renk hakimdir ve ortalama ağırlık üçün üzeridir.Şöyle  toparlayabiliriz,felsik  kayaçlarda kuvars,muskovit mikası,ortoklaz ve sodyumca zengin plajiyoklaz feldispatlar çoğunluktadır,bir kayacı felsik kayaç olarak sınıflandırmak için felsik mineral içeriğinin %75 den fazla kuvars,ortoklaz,plajiyoklaz ların içermesi gerekir.Eğer bir kayacın içerdiği felsik mineraller %90 dan fazla ise bu kayaçlara”lökokratik”kayaç denir.Amacımız kuvars çeşitleri aramaksa,felsik kayaçlarda aramak daha mantıklıdır.Ayrıca hangi kuvars çeşidini aradığımız da belirleyici olan,o kuvarsın en çok ve en kaliteli olarak hangi ortamda bulunacağı önem taşır.Örnekleyelim,dumanlı kuvars (konusu geçerken yazılacak)radyasyon etkisi ile renklenir buna sebeb olanda genelde “uranyum,toryum”gibi radyoaktif minerallerin olduğu bölgelerde bulunmasıdır.Eğer bölgenizde böyle bir özellik yoksa dumanlı kuvarsı boşuna ararsınız,arazi aramalarında aradığımız mineralin hangi diğer mineraller ile beraber oluşması nedeniyle birlikte bulunacağını bilmek de önemlidir(mindat-gibi internet sitelerinde mutlaka arayacağımız mineralin beraber bulunduğu bölümü iyi okumalıyız)gerçi konumuzun dışında ama diyelim ki bölgenizde Zümrüt aramaya karar verdiniz.Öncelikle aradığınız yerde “krom”minerali varlığını tespit etmek gerekir.krom yoksa verilen emek boşa gidecektir tabi mineralin oluşması için mutlaka “berilyum”elementi yeterli oranda bulunmalı(berilyum standart analizde gözükmez nedeni de elektron sayısının düşüklüğüdür ayni şekilde karbon elementi de gözükmez,analiz için başvurduğunuz da mutlaka belirtmek zorundasınız yoksa yanlış bilgi ile başarısız olmaya mahkum olursunuz(en çok yapılan analiz “xrf analizidir,ucuzdur,kolaydır ama düşük sayıda elektronlu elementleri göstermez)Bazen analiz yaptırmaya gerek bile kalmayabilir bunun için internet yeterli olabilir.Öncelikle MTA nın sitesine girerek bölgeniz hakkında yazıymış raporları,belgeleri okuyabilir değerlendirirsiniz.Bunun yanında size yardımcı olacak yerli ve yabancı binlerce site var.Daha yetkin arkadaşlar araziye çıkıp gözlem yaparak tahminlerde bulunabilirler.Diğer bazı yardımcı unsurlarda vardır(arazinin bitki örtüsü,hangi kayaç çeşidi ağırlıklı olduğu,dere yataklarından alınacak numunelerin yüksek büyütmeli lup benzeri cihazlarla inceleme,alınan numunenin ortalama ağırlığı,tarihte öncel medeniyetler tarafından bulunan madenlerle ilgili bilgi edinme,diğer arkadaşların tecrübesinden yararlanma vs.)

Kuvars çeşitlerine önce büyük kristalli olanları yazmakla başlayalım.Büyük kristalli meselesine bir daha açıklayalım;Bir kuvars teorik olarak tam manası ile oluşmuşsa saydamdır.Saydam olma sebebi kuvarsı oluşturan her bir kristal diğerleri ile uyum içinde ve dışarıdan gelen ışığı engellemeyecek durumda bulunur,bunun ters bir örneğini verelim.Normal Elmas saydamdır.Karbonado denilen çeşidi ise tam tersine opaktır yanı ışığı geçirmez.Halbu ki eğer mümkün olsa karbonadoyu oluşturan kristalleri tek tek baksak bildiğimiz normal Elmas kristalleri dir,ancak öyle bir gelişi güzel sıralanmışlardır ki ışığın geçmesine müsade etmezler(ayrıca içinde inklüzyon ve gaz boşluklarında vardır)minerallerde ki saydamlığın sebebi budur,ama bir mineralin kristalleri küçük de olsa saydam veya yarı  saydam olabilir.Bahsettiğimiz kuvarsların kristalleri gözle veya lup ile görülecek durumdadır tersi olanlarda ise lup ile görme imkanı yoktur(fakat uygun mikroskopla gözlenebilir).Küçük kristalli hiçbir çeşit taş(kuvars çeşitlerinde) tam saydam değildir,Özgül ağırlıkları biraz daha düşük,sertlikleri de az düşüktür(fakat bu yedi olan sayıyı değiştirecek seviyede değildir).Şimdi Kaya kuvarsı ile başlayalım.

KAYA KUVARSI:kuvarsın renksiz olanıdır.Birçok insanın kuvars denilince aklına gelen bu çeşididir.Tarihte eski çağlardan beri bilinir,çıkarılır,kullanılır.Pek çok değişik formu ve oluş biçimi vardır,bu özellikler ayrı bir bölüm olarak yazılacağından burada girmiyoruz.Kaya kuvarsları her tür jeolojik ortamda olabilen bir mineraldir.Ancak pegmatiklerde ve dağların “Vug”denen oyuklarında daha güzel kristalleri bulunur.Bir kristalin güzel olabilmesi yavaş yavaş oluşması ile direk ilgilidir.(Herkimer cinsi kuvarslar buna güzel örnektir)

Dünyada her ülkede kuvars vardır ama günümüzde en çok çıkaran ve satan ülke Brezilya dır.Tanınmış kuvars yerleri Himalaya kuvarslar,Avrupa’da Alp Dağları kuvarsı,ABD de Herkimer diamond denilen kuvars tır(bu kuvars çeşitlerini tek tek yazı dizisi içinde bahsedeceğimi).Bilhassa pegmatik yataklarda devasa kristaller bulunmuştur,bunların ağırlığı tonlarca ve uzunlukları metrelerce olabilmektedir.Ülkemizde de güzel örnekleri bulunmuştur Ne yazık ki az miktarda çıkarılmaktadır Aydın ilinde Kaya kuvarsı yatakları mevcuttur.Pek çok yerde olması gerektiği açıktır,bu taşı arayacak arkadaşlara özellikle pegmatik yataklarda aramasını,dağların oyuk,çatlak,girinti gibi yerlerine bakmasını(aslında bütün kristaller daima boşluklarda oluşur)tavsiye ederim.Yine tekrarlamak durumundayım yüzey araması sizi döküntüleri bulmanıza neden olur,ilk aramalarda olabilir ama tespit yapıldıktan sonra muhakkak dibe inmek için kazma kürek gerekir.

Kaya kuvarsın radyasyona tutarak dumanlı hale getirmek mümkündür ve yapılmaktadır.

Kuvarsı etkileyen asit “florik asittir”(başka asit etkilemez ayrıca kuvars darbeye de dayanıklı olduğundan doğada ki en stabil taşlardandır)insan ve canlılar için çok tehlikeli bir asittir deriden kemiğe doğru gider ve durmaz,bu asidin bu kuvarsa etkili olabilmesi için toz haline getirilmesi gerekir,yoksa etkisi zayıf olur.(bir zamanlar içinde ki altını çıkarayım diye piyasadan florik asit almıştım toz haline getirmeden kuvarsı içine attım,evet müthiş gaz çıkışı oluyordu ama aradan bir gün geçmesine rağmen eriyen devede kulak gibiydi!yani başarısız oldum,oysa içinde  altın olduğunu biliyordum.)kuvarsları genel özellikleri daha önceden yazıldığından burada tekrar etmeyeceğiz,ayni durum diğer çeşitler içinde geçerlidir.

Kaya kuvarsı,kuvars çeşitleri içinde daha az değerli olmasına karşın “değerli taş değerlendirmesinde ki kural burada da geçerlidir.Bu kural ise ‘değer kavramının bütünselin arz etmediğini zamana ve diğer değişkenlerle bağıntılı olduğunu bazen öyle değişik özelliklere haiz genelde az değerli bir gruba ait taş bulunur ki pek çok değerli taş grubundaki taşdan ederi fazla olur’ “

Kaya kuvarsı “rutil”denilen kapanımlar veya mineraller ile bazen Elementler bünyesinde taşıyabilir.Bu durumda normal kuvars ile değeri aynı olmaz.Rutil (iğnecik de denir)değişik renklerde olabilir beğenisi toplum ve kişilere göre değişmekle beraber altın renkli olanlar makbuldür.Ben kendi bölgemde en az beş farklı renkte rutil taşıyan kuvars buldum(altın ve bakır renkli,gri,siyahımsı,galiba beyazımsı K.rengi gibi)

Yine bazı kaya kuvarslarının bir tarafını kaplayacak şekilde kaya gibi oluşum ve bunlar üzerinde farklı minerallerin renklendirdiği bu nedenle farklı adlar altında daha yüksek değerle satılanları da mevcuttur.Şunuda eklemeliyim bazı kuvarslar elmas parlaklığında olabilir bilhassa herkimer kuvarslar böyledir bu kuvarslarda genelde olan çizgi şeklindeki yüzey bozulması olmaz ve ışık şiddetli parlar.

Yetenekli kişilerce(fasetciler) temiz görünüşlü Kaya kuvarsları ile harika sonuçlar alınmıştır,yazı ekinde bunları görebilirsiniz.